کرم برگخوار پرودرینا در سویا و راه های کنترل آن

کرم برگخوار پرودرینا در سویا؛ آفتی پرقدرت و پرنسل با قابلیت تخریب گسترده

سویا یکی از محصولات اقتصادی و غنی از پروتئین در بسیاری از مناطق کشور است و توسعه کشت آن در سال‌های اخیر به‌طور قابل‌ توجهی افزایش یافته است. اما این گیاه با وجود ارزش غذایی بالا، آفات مهمی هم دارد که می‌توانند عملکرد نهایی را به‌ شدت کاهش دهند. کرم برگخوار پرودرینا یکی از آفات کلیدی سویا محسوب می‌شود که با نام علمی ** Prodenia litura (Spodoptera litura)** شناخته شده و در برخی مناطق به‌عنوان خطرناک‌ترین آفت برگ‌خوار معرفی می‌شود.

این آفت به‌ دلیل چند نسله بودن، رشد سریع، تغذیه فراوان در مدت‌زمان کوتاه و توان سازگاری بالا با شرایط محیطی، به‌ راحتی می‌تواند طی چند روز سطح سبز مزرعه را نابود کند. بنابراین شناخت دقیق آن و اعمال کنترل در زمان مناسب ضروری است.

شناسایی آفت و مراحل زندگی

حشره کامل این آفت یک شب‌پره متوسط با رنگ قهوه‌ای تا خاکستری و طرح‌های موج‌دار روی بال‌هاست. فعالیت اصلی شب‌پره‌ها در شب انجام می‌شود و ماده‌های بالغ پس از جفت‌گیری تخم‌های خود را به‌ صورت دسته‌ای روی سطح زیرین برگ‌ها قرار می‌دهند. هر ماده می‌تواند صدها تخم تولید کند، به همین دلیل افزایش جمعیت آفت معمولاً ناگهانی و انفجاری است.

تخم‌ها طی ۳ تا ۷ روز تفریخ می‌شوند. لاروها ابتدا کوچک و کمرنگ‌اند و اغلب از بافت سطحی برگ تغذیه کرده و لکه‌های شفاف ایجاد می‌کنند، اما با ورود به سنین سوم و چهارم شدت خسارت به‌ شکل چشمگیر افزایش می‌یابد.

نشانه‌های لاروی آفت:

• رنگ بدن سبز تا قهوه‌ای با نوارهای طولی

• حرکات سریع و واکنش شدید هنگام لمس

• فعالیت بیشتر در شب و پنهان شدن در روز زیر برگ یا خاک

لاروهای سن آخر بیشترین خسارت را ایجاد می‌کنند و در صورت تراکم بالا، می‌توانند تنها در چند روز کل بوته‌های سویا را به‌شدت برگ‌خوار کنند.

علائم خسارت در سویا

خسارت اولیه معمولاً به‌ صورت موارد زیر دیده می‌شود:

1. لکه‌های شفاف و خراش‌مانند روی پهنک برگ

2. ایجاد سوراخ‌های کوچک و سپس بزرگ‌تر در بافت برگ

3. کاهش تدریجی سطح فتوسنتز گیاه

4. در آلودگی شدید، از بین رفتن کامل برگ و باقی ماندن تنها رگبرگ‌ها

کمبود برگ سالم باعث کاهش انرژی گیاه، افت رشد رویشی، اختلال در تشکیل غلاف و در نهایت کاهش شدید عملکرد دانه می‌شود. در برخی مواقع، لاروها حتی می‌توانند از غلاف و دانه هنوز نارس نیز تغذیه کنند.

چه شرایطی طغیان آفت را تشدید می‌کند؟

• دمای بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد

• رطوبت نسبی بالا و آبیاری سنگین

• کشت متوالی سویا بدون تناوب زراعی

• وجودعلف‌های میزبان مانند تاج‌خروس و خرفه

• باقی ماندن بقایای گیاهی در پایان فصل کشت

در صورتی که سال زراعی با بارندگی‌های دیررس پاییزی همراه باشد، افزایش شیره گیاهی و لطافت برگ‌ها احتمال هجوم آفت را ۲ تا ۳ برابر می‌کند.

روش‌های مدیریت و پیشگیری

۱) بهداشت مزرعه

شخم پس از برداشت، جمع‌آوری بوته‌های آلوده، حذف علف‌ها و نابودی بقایای گیاهی نقش مهمی در کاهش جمعیت دارد. این اقدامات بخشی از شفیره‌ها و لاروهای زمستان‌گذران را از بین می‌برد.

۲) تناوب زراعی

کشت پشت‌سرهم سویا شانس طغیان آفت را بالا می‌برد. تناوب چندساله با محصولاتی مانند گندم، جو، ذرت یا کلزا توصیه می‌شود.

۳) پایش منظم مزرعه

بازدید هفتگی از مزرعه ضروری است. نصب تله فرمونی بهترین ابزار برای تعیین زمان ورود آفت و سن لاروی غالب است. درصورت افزایش شکار شب‌پره‌ها، کنترل باید بلافاصله برنامه‌ریزی شود.

۴) تغذیه متعادل و عدم مصرف بیش‌ازحد ازت

ازت باعث شادابی و نرمی بیش‌ از حد برگ‌ها شده و سویا را برای لاروها جذاب‌تر می‌کند. تغذیه باید اصولی انجام شود.

کنترل بیولوژیک و نقش دشمنان طبیعی

دشمنان طبیعی مانند:

• زنبور Trichogramma spp. (پارازیتوئید تخم)

• بالتوری‌های سبز

• کفشدوزک‌ها

• قارچ‌های بیماری‌زای حشرات مانند Beauveria bassiana

می‌توانند به‌طور محسوس جمعیت را کاهش دهند. استفاده از سموم پهن‌اثر باعث نابودی این عوامل مفید شده و در بلندمدت شرایط را برای طغیان آفت بدتر می‌کند. مدیریت تلفیقی (IPM) بهترین رویکرد پایدار است.

کنترل شیمیایی

مؤثرترین زمان سم‌پاشی مرحله سنین اولیه لارو است. سم‌پاشی باید غروب یا شب انجام شود زمانی که لاروها بیشترین فعالیت تغذیه‌ای را دارند.

سموم مناسب شامل:

• اسپینوزاد

• ایندوکساکارب

• کلرنترا نیلیپرول

• فلوفنوکسورون یا دیفلو‌بنزورون (تنظیم‌کننده رشد)

• و در برخی موارد ترکیبات ترکیبی تماسی–گوارشی

تناوب سموم فوق ضروری است تا مقاومت ایجاد نشود.

جمع‌بندی

کرم برگخوار پرودرینا آفتی مهاجم و اقتصادی برای کشت سویا است که با تغذیه شدید، قدرت تخریب بالا و تکثیر سریع می‌تواند به‌ سرعت مزرعه را دچار افت عملکرد کند. مدیریت موفق این آفت نیازمند پایش مداوم، رعایت بهداشت مزرعه، کنترل در سنین پایین لاروی، استفاده از دشمنان طبیعی و اجرای برنامه سم‌پاشی اصولی است. توجه به مدیریت تلفیقی، بهترین راه برای حفظ عملکرد و جلوگیری از خسارت‌های سنگین اقتصادی خواهد بود.