کمبود روی در گندم؛ علائم، دلایل، پیشگیری و تغذیه اصلاحی
کمبود روی (Zn deficiency) یکی از شایعترین مشکلات تغذیهای در مزارع گندم است و بهدلیل نقش اساسی این عنصر در رشد رویشی، سنتز پروتئین، تنظیم هورمونها و افزایش مقاومت گیاه در برابر تنشها، کمبود آن میتواند بازده نهایی محصول را به مقدار قابل توجهی کاهش دهد. طبق تحقیقات انجامشده، کمبود روی در بسیاری از خاکهای زراعی کشور دیده میشود و در صورت عدم مدیریت، کاهش عملکرد تا ۳۰ درصد نیز دور از انتظار نیست. بنابراین شناسایی علائم کمبود، بررسی علل و اجرای برنامه اصولی اصلاح و تغذیه گندم اهمیت بسیار زیادی دارد.
اهمیت روی در فیزیولوژی گندم
روی از عناصر کممصرف اما بسیار ضروری برای گیاه است. این عنصر در فعالیت بیش از ۲۰۰ آنزیم نقش دارد و مستقیماً در فرایندهای زیر دخالت میکند:
نقشهای کلیدی عنصر روی
شرکت در ساخت کلروفیل و سبزینه
کمک به سنتز تریپتوفان و تولید هورمون اکسین
افزایش مقاومت به سرما، گرما و خشکی
فعالسازی آنزیمها و بهبود تقسیم سلولی
بهبود انتقال قندها و افزایش تشکیل دانه
گندم در مراحل اوایل رشد مانند پنجهزنی و ساقهرفتن به روی بیشتری نیاز دارد. هرگونه کمبود در این مراحل، کاهش سطح برگ، کوچک شدن سنبلهها و پر نشدن کامل دانه را بهدنبال خواهد داشت.
علائم کمبود روی در گندم
علائم اغلب از برگهای جوان آغاز میشود زیرا روی در گیاه تحرک کمی دارد. مهمترین نشانههای قابل تشخیص به صورت زیر ظاهر میشوند:
🔹 زردی بین رگبرگی (کلروز) در برگهای تازه
🔹 کوچک شدن برگ و کوتاه شدن میانگرهها
🔹 پنجهزنی ضعیف و کاهش تراکم مزرعه
🔹 تشکیل خوشه کوچک با دانه کم یا پوک
🔹 کاهش وزن هزار دانه و افت عملکرد نهایی
دلایل کمبود روی در خاکهای زراعی گندم
کمبود روی معمولاً ناشی از کمبود واقعی عنصر در خاک نیست، بلکه بهعلت وضعیت نامناسب جذب توسط ریشه رخ میدهد. عوامل اصلی عبارتاند از:
| علت | توضیح |
|---|---|
| pH بالا (قلیایی بودن خاک) | مهمترین دلیل محدودیت جذب Zn |
| وجود زیاد فسفر | مصرف بیش از حد کودهای فسفاته باعث تثبیت روی و کاهش قابلیت جذب میشود |
| مواد آلی پایین | خاکهای فقیر از هوموس، توان نگهداری عناصر را ندارند |
| سدیمی شدن و شوری خاک | تبادل کاتیونی مختل شده و جذب کاهش مییابد |
| آهکی بودن خاک و بیکربنات بالا | تثبیت شدید روی و کاهش تحرک آن در محیط ریشه |
۳. افزایش ماده آلی خاک
افزودن کود دامی پوسیده، کمپوست یا بقایای گیاهی باعث افزایش نگهداری روی و آزادسازی تدریجی آن میشود. خاکهای غنی از مواد آلی کمتر دچار کمبودهای ریزمغذی خواهند شد.
۴. مدیریت مصرف فسفر
استفاده زیاد از کودهای فسفاته از دلایل اصلی کاهش روی جذبپذیر است. رعایت تعادل بین N-P-K و ریزمغذیها در برنامه غذایی ضروری است.
نتیجهگیری
کمبود روی یکی از مهمترین چالشهای تغذیهای مزارع گندم است که خود را با زردی برگهای جوان، رشد کند و کاهش شدید عملکرد نشان میدهد. مدیریت اصولی این کمبود شامل مصرف کودهای حاوی روی در زمان کاشت، محلولپاشی در مراحل کلیدی رشد، اصلاح pH و افزایش ماده آلی خاک است. اجرای یک برنامه تغذیهای علمی و دقیق میتواند سود نهایی کشاورز را افزایش دهد و محصولی پُردانه و با کیفیت بالا بهدست دهد.
