بیماری فوزاریوم خوشه یا بادزدگی خوشه گندم

بیماری فوزاریوم سنبله گندم= کپک صورتی= بادزدگی= اسکب خوشه= اسکب صورتی= بلایت خوشه گندم= سفید شدن سنبله

Fusarium Head  Blight 

بیشترین زمان آلودگی قارچ در خوشه های نارس است که موجب می شود یک سنبلچه یا تمام خوشه سفید گردد.

عامل بیماری:

این بیماری توسط چندین گونه فوزاریوم از جمله

Fusarium graminearum (Gibberella zeae)

ایجاد می‌شود و یکی از مخرب ترین بیماری های گندم، جو، ذرت و سایر غلات است. این بیماری نه تنها به خاطر کاهش میزان محصول بلکه به دلیل کاهش کیفیت و ارزش غذایی آن نیز اهمیت زیادی دارد. قارچ عامل بیماری علاوه بر خسارت به محصول مایکوتوکسین هایی از جمله deoxynivalenol تولید می‌کند که خطری جدی برای سلامتی حیوانات و انسان می باشد.

نشانه های بیماری:

گیاهان بیمار معمولا چندین ساقه تشکیل می دهند که در انتهای هر ساقه یک سنبله تشکیل می شود. هر سنبله چندین سنیلچه دارد که در جهات مختلف تشکیل می شوند.

اولین علائم فوزاریوم خوشه مدتی بعد از گلدهی ظاهر می شود. در اثر بیماری قسمتی از بالا، وسط و یا پایین و یا تمامی خوشه ممکن است سفید شود. دانه های آلوده وزن کمی داشته و اندازه کوچک تری دارند همچنین سفید رنگ و چروکیده هستند.

در صورت گرم و مرطوب بودن محیط اسپورهای قارچ (sporodochia) به رنگ صورتی، روی اندام های آلوده مشاهده می شود. در انتهای فصل اندام های کروی سیاه مایل به آبی قارچ که در واقع اندام های جنسی آن هستند (perithecia) روی سنبلچه های آلوده مشاهده می شوند.

در گندم علایم بیماری ممکن است در یک قسمت و یا در کل خوشه ظاهر شود. سفید شدن و رنگ پریدگی خوشه ها در مزرعه سبز به وضوح قابل تشخیص می باشد. اغلب یک قسمت از خوشه (عمدتاً نیمه بالایی) آلوده می شود که این قسمتها سفید و سایر قسمتهای خوشه سبز می باشند. عامل بیماری می تواند دمگل را نیز آلوده کند و بتدریج پایین خوشه را هم فرا گیرد و منجر به تغییر رنگ دمگل به قهوه ای، ارغوانی تا زرشکی گردد.

باد و قطرات باران در یک لایه نازک از رطوبت، اسپورها را بطرف سنبلچه ها پخش می کنند. عامل بیماری ابتدا به گل حمله کرده و علایم توسعه بیماری در داخل خوشه سه روز بعد از آلودگی در شرایط مساعد برای بیماری اتفاق می افتد. معمولاً غلات دانه ریز خصوصاً گندم نان و دوروم از زمان گلدهی و گرده  افشانی به بیماری حساس می باشند و تا مرحله خمیری شدن امکان توسعه بیماری وجود دارد. در زمان گلدهی اسپورهای عامل بیماری، گل را آلوده و به دانه ها، گلومها و سایر قسمتهای خوشه رسیده و رشد و توسعه می یابند.

آلودگی بعد از گلدهی، از راه شکافها و ترکهای خوشه و از محل غلاف برگ ممکن است اتفاق بیافتد.

اغلب دانه های آلوده، چروکیده، سبک و متمایل به رنگ خاکستری با ظاهری مات و کدر یا مایل به صورتی می باشند. دانه های به ظاهر سالم نیز اغلب دارای آلودگی بوده و رنگ زرد کهربایی خود را از دست داده و به رنگ قهوه ای کدر و مات می گرایند.

سیکل زندگی و اپیدمیولوژی قارچ عامل بیماری فوزاریوم خوشه گندم:

شرایط مناسب برای گسترش قارچ فوزاریوم خوشه رطوبت بالای ۹۰ درصد و هوای گرم بین ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد می باشد.

قارچ عامل بیماری در بقایای محصولات آلوده زمستان گذرانی می کند. روی این بقایای آلوده قارچ تولید اندام های غیرجنسی (Macroconidia) می کند که توسط قطرات باران و یا باد به سایر گیاهان و یا بقایای گیاهی منتقل می شوند.

زمانی که آب و هوا گرم، مرطوب و خیس فراهم باشد، مرحله جنسی قارچ Gibberella zeae روی اندام های آلوده توسعه پیدا می‌کند.

پریتسیوم های سیاه مایل به آبی روی سطح این بقایا تشکیل می شوند و بلافاصله اسپورهای جنسی یا آسکوسپورها را در هوا پراکنده می کنند. این آسکوسپورها به وسیله باد جا به جا شده و گاهی ممکن است مسافت های طولانی را طی کنند. آلودگی جدید زمانی اتفاق می افتد که آسکوسپورها و یا ماکروکنیدی ها روی خوشه‌ی گندم های حساس قرار گیرند.

روش های کنترل فوزاریوم خوشه گندم:

*** تناوب دانه ريزها و ذرت با لگومينوزها براي يک سال و فاصله انداختن كشت غلات دانه ريز با ذرت

(فرم جنسي عامل بيماري باعث پوسيدگي ساقه، دانه، و كاكل ذرت شده كه مي توانند به مدت چند سال در ذرت و بقاياي گياهي باقي بماند).

*** كاشت دانه هاي سالم و حذف كاشت دانه هاي لاغر، چروكيده و ضعيف و كم وزن (استفاده از بذر مرغوب و ضدعفوني شده به كاستن آلودگي اوليه كمك مي كند ولي بطور قطعي از آلودگي بعدي و توسعه و گسترش آن جلوگيري نمي كند. بذور آلوده بايستي از پروسه توليد بذر خارج شوند).

*** كشت در زمين هایي كه به طور كامل آماده سازي شده اند.

*** كاشت در پاييز، زمانيكه دماي هوا ۱۵ درجه سانتيگراد يا بالاتر باشد صورت گیرد و در بهار كاشت زودتر صورت مي گيرد. (جهت فرار از بيماري)

*** شخم عميق و تميز كردن مزرعه از بقاياي گياهي آلوده و تكميل عمليات پوشش بقاياي محصول و بهداشت زراعي موثر مي باشد.

*** عدم استفاده از كودهاي گياهي حاوي بقاياي گياهي آلوده.

*** عدم استفاده از واريته هاي حساس به بيماري.

*** انباركردن گندم با رطوبت بالاي ۱۴ درصد به جوانه زدن و توسعه قارچها كمك كرده و توليد مايكوتوكسين (سم قارچ) را بالا مي برد.

*** استفاده از ارقام مقاوم جو، گندم، يولاف و چاودار.

*** استفاده از قارچ کش های زیر:

سایپروکونازول + کاربندازیم (آلتوکمبی) ۰/۵ لیتر در هکتار،

فالکن ۰/۸ لیتر در هکتار،

رکسدو ۲/۵ لیتر در هکتار و

پروپیکونازول ۱ لیتر در هکتار

در کنترل این بیماری موثر هستند.