ساق سیاه توتون و راه های درمان آن
ساق سیاه توتون (Black Shank)؛ یکی از مخربترین بیماریهای ریشه و طوقه در مزارع Nicotiana tabacum
بیماری ساق سیاه توتون یکی از جدیترین بیماریهای فایتوفتورایی در مناطق مرطوب و گرم کشت توتون است که بهواسطه تخریب سیستم ریشه و طوقه، موجب پژمردگی، نکروز بافتهای ساقه و در نهایت مرگ گیاه میشود. خسارت این بیماری در شرایط مستعد میتواند بهطور کامل یک مزرعه را نابود کند، بنابراین شناخت دقیق علائم و اجرای مدیریت تلفیقی از اهمیت فوقالعاده برخوردار است.
عامل بیماری و چرخه زیستی
عامل بیماری Phytophthora nicotianae یک اُمیست خاکزاد است که توانایی بقا در خاک تا چندین سال را دارد. این قارچ شبهقارچی، با تولید اسپورهای شناگر زئوسپور در شرایط رطوبت بالا و دمای مناسب (۲۵–۳۰°C)، بهسرعت طوقه و ریشه را آلوده میکند. بقایای گیاهی آلوده، آب آبیاری، ادوات کشاورزی و حتی نهالهای بیمار، مهمترین منابع گسترش بیماری هستند.
| مشخصه | توضیح |
|---|---|
| نوع پاتوژن | Oomycete (شبهقارچ) |
| اندام تولیدکننده بیماری | زئوسپورهای متحرک |
| زمان اوج فعالیت | اواخر بهار تا اواسط تابستان |
| شرایط مناسب توسعه | رطوبت بالا – زهکش نامناسب – خاکهای گرم |
علائم بیماری ساق سیاه توتون
علائم اغلب از ناحیه طوقه آغاز شده و بهتدریج بهسمت ساقه گسترش پیدا میکند. مهمترین نشانههای مزرعهای عبارتاند از:
🔸 تیره شدن و سیاه شدن طوقه (Black Shank)
🔸 پژمردگی روزانه برگها و برگشت موقتی شبانه در مراحل اولیه
🔸 پوسیدگی و لهیدگی بافتی در ناحیه ریشه و یقه
🔸 کاهش رشد، زردی برگها و خشکیدگی گیاه
🔸 مرگ کامل بوته در آلودگیهای شدید
در برش عرضی ساقه، سیاهی و پوسیدگی بافتهای آوندی کاملاً قابل مشاهده است. ریشهها قهوهای تیره، شکننده و فاقد ریشهچههای جوان میشوند که این موضوع جذب آب و مواد غذایی را بهشدت مختل میکند.
شرایط مؤثر در گسترش بیماری
مواردی که سبب افزایش شدت بیماری در مزرعه توتون میشوند:
| عامل مؤثر | دلیل افزایش بیماری |
|---|---|
| آبیاری غرقابی یا بارندگی سنگین | تسهیل حرکت زئوسپورها در خاک |
| زهکش ضعیف مزرعه | ایجاد رطوبت پایدار و اشباع طولانیمدت |
| خاکهای سنگین و رس بالا | تهویه ضعیف ریشه و پوسیدگی سریعتر |
| استفاده از بذر یا نشاء آلوده | انتقال مستقیم پاتوژن به مزرعه |
| کشت مداوم توتون در یک زمین | افزایش تراکم و فشار آلودگی خاک |
مدیریت و کنترل بیماری ساق سیاه توتون
کنترل این بیماری تنها با سمپاشی امکانپذیر نیست؛ بلکه نیازمند برنامه مدیریت تلفیقی (IPM) است.
۱. پیشگیری و بهداشت زراعی
✔ استفاده از نشاء سالم و گواهیشده
✔ حذف و سوزاندن بوتههای آلوده بهمحض مشاهده
✔ ضدعفونی ابزار، سینی نشاء و مخازن آبیاری
✔ پرهیز از انتقال خاک آلوده بین مزارع
۲. اصلاح شرایط مزرعه
ایجاد زهکش مناسب و جلوگیری از ماندابی شدن خاک
تناوب کشت حداقل ۳ تا ۴ ساله با گیاهان غیرمیزبان
کاهش کاربرد آبیاری سنگین و تنظیم فواصل آبیاری
۳. ارقام مقاوم
استفاده از ژنوتیپهای مقاوم یا تحملپذیر مؤثرترین راهکار در مناطق پرخطر است. بسیاری از ارقام جدید توتون دارای مقاومت نسبی به این بیماری هستند و کاهش چشمگیری در شدت آلودگی ایجاد میکنند.
۴. کنترل شیمیایی (در صورت نیاز)
استفاده از قارچکشهای تخصصی ضد اُمیستها میتواند برای مهار بیماری مفید باشد، بهویژه هنگام انتقال نشاء به زمین اصلی یا در شروع بیماری. مصرف باید علمی، بر اساس توصیه کارشناس و مطابق برچسب مصرف باشد تا از مقاومت پاتوژن جلوگیری شود.
جمعبندی
ساق سیاه توتون از خطرناکترین بیماریهای خاکزاد در کشتهای Nicotiana است که با سیاهی طوقه، پوسیدگی ریشه و پژمردگی پیشرونده، موجب کاهش شدید عملکرد و در نهایت مرگ بوته میشود. شناسایی بهموقع علائم، استفاده از نشاء سالم، بهبود زهکش، رعایت تناوب کشت و بهرهگیری از ارقام مقاوم، ستونهای اصلی مدیریت این بیماری به شمار میروند. موفقیت کنترل تنها زمانی حاصل میشود که کشاورز از ترکیب روشهای بهداشتی–زراعی–اصلاحی–شیمیایی استفاده کند.
