لکه چشم پرنده گوجه فرنگی؛ علائم، چرخه زندگی و روش‌های کنترل

بیماری لکه باکتریایی (Bird’s Eye / Bacterial Spot) در گوجه‌فرنگی — علائم، چرخه و مدیریت

بیماری لکه باکتریایی گوجه‌فرنگی که در برخی منابع به‌عنوان «لکه چشم پرنده گوجه فرنگی» نیز شناخته می‌شود، معمولاً توسط باکتری‌های جنس Xanthomonas (مثلاً X. euvesicatoria, X. vesicatoria, X. perforans) و گاهی باکتری‌های دیگری مانند Pseudomonas syringae ایجاد می‌شود. این بیماری در شرایط گرم و مرطوب به‌سرعت گسترش می‌یابد و می‌تواند کیفیت و بازده محصول را به‌شدت کاهش دهد.

علائم بالینی

• برگ‌ها: لکه‌های کوچک آب‌سوخته (water-soaked) که بعدها قهوه‌ای تا سیاه می‌شوند و ممکن است هالهٔ زرد رنگ (کلروز) اطرافشان شکل بگیرد. لکه‌ها اغلب نامنظم یا زاویه‌دار هستند و می‌توانند به هم متصل شوند و باعث زردی و ریزش برگ شوند.

• ساقه و دم‌برگ: لکه‌های طوقه‌ای یا نخ‌مانند و نکروز که در موارد شدید به زوال ساقه منجر می‌شود.

• میوه‌ها: ضایعات تیره، سطحی یا فرو رفته که گاهی حلقهٔ روشن یا هاله در اطراف دارند — به‌دلیل شکل بعضی ضایعات روی میوه‌ها، اصطلاح «bird’s eye» به‌کار می‌رود. روی میوهٔ رسیده، لکه‌ها کیفیت بازارپسندی را کاهش می‌دهند.

• تمایز از ضایعات قارچی: ضایعات باکتریایی معمولاً مرطوب‌تر، آب‌سوخته‌تر و دارای هالهٔ زردتر هستند و می‌توانند سریع‌تر نرم و فرو روند؛ ضایعات قارچی (مثل Alternaria) اغلب حلقه‌های متحدالمرکز و بافت خشک‌تر دارند.

• 

• چرخه بیماری و منابع آلودگی

  • منابع اولیه: بذر آلوده، نشاء آلوده، بقایای گیاهی آلوده و آب آبیاری.

  • انتقال: باران و پاشش آب، باد، ابزار آلوده، کارگران و حشرات می‌توانند باکتری را پخش کنند.

  • شرایط مساعد: دماهای گرم (۲۰–۳۰°C) همراه با رطوبت و برگ‌های مرطوب، بارندگی مکرر یا آبیاری سطحی/بارانی.

  • 

• راهکارهای پیشگیری و مدیریت (IPM)

  مدیریت این بیماری نیازمند تلفیق روش‌های پیشگیری، اصلاح فرهنگی، بیولوژیک و شیمیایی است.

  ۱. استفاده از بذر و نهال سالم

  • خرید بذر گواهی‌شده و نهال‌های سالم.

  • در صورت شک به آلودگی بذر، استفاده از روش‌های ضدعفونی بذر (مثلاً تیمار آب‌داغ یا تیمار شیمیایی‌ توصیه‌شده) می‌تواند مؤثر باشد.

  • ۲. بهداشت مزرعه و حذف منابع عفونت

    • حذف و سوزاندن بقایای گیاهی آلوده و تمیز کردن ابزار و قیوهای کار.

    • جلوگیری از ورود خاک و گیاه آلوده بین قطعات مزرعه.

    ۳. مدیریت آبیاری و تهویه

    • استفاده از آبیاری قطره‌ای به‌جای آبیاری بارانی برای کاهش زمان مرطوب ماندن برگ‌ها.

    • افزایش فاصلهٔ ردیف‌ها و مدیریت تراکم بوته‌ها برای بهبود تهویه و کاهش رطوبت داخل پوشش گیاهی.

    • ۴. تناوب زراعی و مدیریت میزبان

      • تناوب چندساله با گیاهان غیرمیزبان؛ حذف میزبان‌های وحشی وعلف‌های حامل.

      • استفاده از رقم‌های تا حدی مقاوم یا تحمل‌پذیر اگر در دسترس باشند.

      ۵. کنترل بیولوژیک و تقویتی

      • کاربرد آژنت‌های بیولوژیک مانند گونه‌های Bacillus (B. subtilis) و برخی محصولات مبتنی بر میکروارگانیسم‌های مفید که می‌توانند فشار بیماری را کاهش دهند.

      • • تقویت سلامت عمومی گیاه با تغذیه متعادل و بهبود ساختار خاک.

        ۶. کنترل شیمیایی (با احتیاطات)

        • ترکیبات مسی (مثل سولفات مس/اکسید مس) متداول‌ترین ابزار برای کنترل باکتری‌ها هستند؛ باید با دقت و طبق دستور مصرف و فواصل توصیه‌شده استفاده شوند.

        • تناوب محصولات و ترکیب با عوامل حفاظتی برای کاهش مقاومت.

        • آنتی‌بیوتیک‌های کشاورزی (در برخی مناطق) استفاده می‌شود اما به‌دلیل خطرات مقاومت و مقررات، توصیهٔ گسترده‌ای ندارند.

        • 

      • نکات عملی و پایش

        • نصب تله‌ها و بازدید منظم از مزرعه، بررسی نشاءها پیش از انتقال و نمونه‌برداری از ضایعات مشکوک برای آزمایش می‌تواند از شیوع گسترده جلوگیری کند.

        • ثبت تاریخچهٔ مزرعه، شرایط آب و هوایی و اقدامات مدیریتی به کمک تصمیم‌گیری آینده می‌آید.

        جمع‌بندی

        اگر تصاویر و مشاهدات تو حاکی از عامل باکتریایی است، بهتر است متن مقاله‌ات را به نسخهٔ باکتریایی که همین الان فرستادم جایگزین کنی؛ چون مدیریت و توصیه‌ها در بسیاری از نکات با حالت قارچی متفاوت‌اند (مثلاً نقش مس، عدم مفید بودن قارچ‌کش‌های معمولی و اهمیت بیشتر تیمار بذر و بهداشت).