زنجرک سبز برنج و راه های کنترل آن

مقدمه

برنج (Oryzae sativa) یکی از مهمترین محصولات کشاورزی در دنیا محسوب می‌شود و هرساله در کشورهای زیادی این گیاه به جهت رفع نیازهای غذایی طیف وسیعی از مردم کشت می‌شود. در بسیاری از کشورها مخصوصا کشورهای جنوب شرق آسیا و خاورمیانه برنج به عنوان غذای اصلی طبخ و مورد استفاده قرار می‌گیرد. سابقه کشت گیاه برنج در چین و هندوستان حدود 5 هزارسال پیش برمی‌گردد. برنج از قدیمی‌ترین گیاهانی است که در طول تاریخ کشت شده است.بررسی‌ها نشان می‌دهد که در مناطق مختلف دنیا که در آنها برنج کشت می‌شود حدود 70 گونه از حشرات مخرب از جمله زنجرک سبز برنج در مزارع برنج دیده شده‌اند. این تعداد از حشرات ممکن است در مناطقی از دنیا کمتر و یا گاهی بیشتر نیز باشد.

مناطق انتشار

در بسياري از مناطق برنج خيز جهـان از جملـه جنـوب اروپـا، سواحل شرقي و جنوبي درياي مديترانه و جنـوب و جنـوب شـرق آسيا و ايران نيز وجود دارد. يكي از آفات مزارع برنج شمال كشور است.

مورفولوژی

حشره بالغ زنجرک سبز برنج: حشره كامل نر زنجرك به اندازه 5 تا 7 ميليمتر و ماده­ ها 7 تـا 9 ميلي­متر، بدن باريك و كشيده، و به رنگ عمومي سبز مي ­باشد. چشم­ هاي مركب بزرگ و به رنـگ قهـوه ­اي مايـل بـه خاكـستري است. شاخك­ ها موئي، سه­ بندي، بطوري كه بندهاي انتهاي مويي و باريكتر مي ­شوند. اين حشره در پيشاني داراي دو چشم سـاده بـا لكه لوزي مي­ باشد. قطعات دهان اين حشره از نوع مكنده بـوده و از يك خرطوم نسبتاً باريك و بلند به رنگ قهوه­ اي تـشكيل يافتـه است. بال ­هاي غشايي و نيمه­ شفاف و ابتداي بال جلويي روشن بـه رنگ سبز و انتهاي آن تيره مي ­باشد. بال­ هاي عقبي مثلثـي شـكل و شفاف هستند. طول بال­ها از انتهاي شكم حـشره تجـاوز مـي­ كنـد. شكم سبز رنگ و از 7 حلقه مجزا تشكيل يافته است

تخم زنجرک سبز برنج: تخم­ ها سفيد، سيلندري شكل مـي­ باشـد. تخـم­ هـا در هـر دسـته تخم بطور انفرادي و به موازات همديگر قرار مي­ گيرند. اندازه هر تخم 0/2 تا 0/8 ميلي­متر مي ­باشد

پوره زنجرک سبز برنج: اولين سن پور­گي شفاف، سفيد و براق مـي­ باشـد. پـوره­ هـاي كامل مايل به زرد تا سبز بـا لكـه ­هـاي سـياه در سـر و قفـس سـينه مشاهده مي­ شوند. لكه ­هاي سياه در آخرين مفصل شكم كاملاً بارز و مشخص مي­ باشد. اندازه پوره جوان 0/4 تا 0/9 ميلي­متر و اندازه پوره كامل 1 تا 3/1 ميلي­متر است.

زیست ­شناسی:

زنجرك برنج زمستان را بصورت تخـم زيـر پوسـت درختـان اطراف مزارع برنج در جاهاي مرطـوب بـسر مـي­ بـرد. ايـن حـشره تخم­ هاي خود را بصورت گروهي و دسته­ جمعي در سطح داخلـي غلاف برگ قرار مي­ دهـد. يـك زنجـرك مـاده 200 تا 300 عدد تخم مي­ گذارد. اين حشره داراي 5 سن پورگي دارد. آنها عموماً از حاشيه بـرگ و غـلاف بـرگ بـرنج تغذيـه مـي ­كننـد. پـوره ­هـا معمـولاً در سـطح پـائيني بـرگ تجمـع مـي­ كننـد. ايـن حـشره در چمن­زارهاي مرطوب و در كنـار رودخانـه­ هـا زنـدگي مـي­ كنـد و زندگي آن به رطوبت محيط بستگي دارد. در ايران زنجرك برنج در حاشـيه دريـاي خـزرودر شـاليزارها، در چمن­زارهـا و در كنـار رودخانه­ ها جاييكه رطوبت زياد است زندگي مي­ كنـد. در اواخـر فصل در مزارع برنج به وفور يافت مي­ شوند. اين حشره بيش يك نسل در سال دارد.

میزبان:

زنجرك برنج داراي ميزبان­ هاي مختلفي مي ­باشد. ايـن حـشره علاوه بر برنج به گونه­ هاي مختلف اويارسلام، سوروف ،پاسـپالوم و گندم نيز تغذيه مي­ نمايند

خسارت زنجرک سبز برنج و علائم آن:

اين حـشره بـا فـرو بـردن خرطـوم خـود در نـسج گيـاه (آونـد آبكش) از شيره گياهي تغذيه مي­ نمايد و نيز با ترشح و تزريق مواد سـمي موجـب اختلالاتـي در فيزيولـوژي گيـاه بوجـود مـي ­آورد. برگ­ هاي مبـتلا ابتـدا بـصورت لكـه­ هـاي زرد يـا قهـوه ­اي، رشـد ضعيف بوته ­ها و بعضاً موجب خشك شدن آنها مي­ گـردد. حاشـيه برگ­ها بطرف پائين پيچ خورده و حالت سوختگي پيدا مـي­ كنـد. اگر حمله آفت در اواخر فصل زراعي و در مرحله شيري شـدن و تشكيل دانه صورت گيرد، حشره از شيره دانه برنج تغذيه نمـوده و اين عمل باعث لاغري دانه، پوك شدن و كاهش وزن دانـه­ هـاي برنج مي ­گردد. اين زنجرك بعضي از بيماري­ هاي ويروسـي بـرنج از قبيـل كوتـولگي برنج، بيمـاري تـانگرو ي بـرنج و بيمـاري زرد ويروسي برنج را نيز انتقال مي­ دهد. اين آفت هرچند سال يكبار در مزارع برنج شمال ايران طغيان نمـوده وامـادر مـزارع بـرنج اسـتان فارس بعضي از بيماري­هاي ويروسي را نيز منتقل مي­ كند. خسارات حاصل ازآن با توجه به اينكه ازآفـات درجـه دوم بـرنج محـسوب مي­ گردد چندان زياد نيست.

مدیریت:

• خسارت اين آفت در حال حاضر جدي نمي باشـد. روش ­هاي زراعي كارايي چنداني در كنترل اين آفت ندارد
• روش بیولوژیکی: تعداد زيادي از شكارگرهاي مـزارع بـرنج از قبيـل سـن­ هـاي آبــزي جــنس . Microvelia sp سنجاقکها، آســيابك ­هــا و عنكبوت­ ها دشمنان طبيعي زنجرك­ها بوده و از اين حـشره تغذيـه مي­ كنند. در كشورهاي جنوب و جنـوب شـرق آسـيا از قارچ­ هـاي Metarhizium anisopliae و Beauveria bassiana استفاده مي­ گردد
• روش شیمیایی: سمپاشي­ هایی كه معمولاً با مصرف حشره ­كش­هاي فـسفره در مزارع بـرنج عليـه آفـت سـاقه­ خـوار صـورت مـي­ گيـرد عليـه ايـن زنجرك نيز مؤثر مـي­ باشـد. يـا در صـورت طغيـان ايـن حـشره در مزارع برنج از سموم سستيميك استفاده گردد.