بیماریهای مهم ذرت

سیاهک معمولی ذرت – common smut

سیاهک معمولی ذرت یکی از گسترده ترین و شایع ترین بیماریهای ذرت است و عموماً در نواحی گرم و نسبتاً خشک خسارت زیادی می زند. در ایران بیماری از گرگان و کرج دیده شده است. علائم بیماری: گالهائی به اشکال و اندازه های مختلف روی ساقه، برگها و اندامهای نر و ماده ذرت بوجود می آید. در ابتدا گال دارای پوسته سفید براق است و پس از رسیدن پوسته ترکیده و توده اسپورهای قارچ آزاد می شود. گالهای ساقه ممکن است سبب کاهش محصول و اغلب خمیدگی ساقه شوند و گالهای روی برگها باعث پیچیدگی برگها می شوند. در آلودگی خوشه و سنبله بافتهای دانه و گل نر به ترتیب بوسیله گال جایگزین می شوند. آلودگی گیاهچه هر چند به ندرت صورت می گیرد ولی اغلب باعث کوتولگی و مرگ گیاه می شود.

عامل بیماری: عامل بیماری قارچ Ustilago maydis از Ustilaginaceae است. تلیوسپورها پس از آزاد شدن به وسیله باد گسترش می یابند و با خاک آلوده یا کود نیز پخش می شوند و به تعداد کم نیز بوسیله بذر انتقال پیدا می کنند. عامل بیماری بصورت تلیوسپور در خاک و روی بقایای گیاه از فصلی تا فصل دیگر باقی می ماند. اُپتیمم حرارتی جوانه زنی اسپورها c320-26 است. عامل بیماری مستقیماً از طریق بافت مریستم جوان یا از راه زخم در بافت بالغ یا مسن نفوذ می کند. کنترل: استفاده از ارقام مقاوم ـ اجتناب از ایجاد زخم در گیاه در طول مراحل کلتیواتورزدن یا سمپاشی ـ حفظ تعادل غذایی خاک در صورت امکان -حذف گالها از روی گیاه قبل از پاره شدن پوسته آنها و سوزاندن آنها ـ تناوب زراعی و رعایت بهداشت نیز در کاهش بیماری مؤثر است.

سیاهک پنهان ذرت خوشه ای – Head smut

میزان خسارت این بیماری نسبتا زیاد است و در کرج تا 80% آلودگی نیز تخمین زده شده است و از بلوچستان، دزفول، کاشان و اصفهان نیز گزارش شده است.

علائم بیماری: تا قبل از خوشه دهی ذرت خوشه ای علائم خاصی مشخص نیست. پس از آلودگی گلها، دانه ها تشکیل نمی شوند و بصورت  توپکهای (گالهای) محتوی توده سیاه رنگ که اسپورهای قارچ هستند تبدیل می شوند. سیاهک پنهان ممکن است همراه سیاهک شاخی روی یک گیاه نیز باشد ولی علائم و عامل بیماری متفاوت است.

عامل بیماری: عامل بیماری قارچ Sporisorium sorghi از خانواده Ustilaginaceae است. سورها در تخمدان تشکیل می شوند و پس از پاره شدن پوسته سورها، اسپورها آزاد می شوند و در سطح بذر سالم قرار می گیرند و در هنگام کاشت چنین بذری وقتی که گیاه جوانه می زند اسپورها نیز جوانه زده و گیاهچه را مورد حمله قرار می دهند و سپس بصورت سیستمیک در آمده تا اینکه بالاخره خوشه و تخمدان آنها را مبتلا می کنند. اپتیمم حرارتی جوانه زنی  اسپورها 23-16 درجه سانتیگراد است. کنترل: ذرت خوشه ای قرمز به بیماری حساس است و ارقام خوشه ای قندی به سرعصائی نسبتا مقاوم هستند. به ضدعفونی بذر با کاپتان یا ارتوساید به طریق خشک و به نسبت 2 در هزار نیز توصیه شده است.

سیاهک شاخی ذرت خوشه ای – Long smut

این بیماری اولین بار از مصر گزارش شد و در ایران در مناطق سیستان و بلوچستان ،دزفول و اصفهان وجود دارد.میزان خسارت در نواحی آلوده 20-10%محصول تخمین زده شده است.در استان اصفهان میزان آلودگی به بیماری 33/6 % برآورد شده است. علائم بیماری: دانه های آلوده و بیمار از بین سایر دانه های سالم خوشه ذرت بیرون آمده و به صورت استوانه ای شکل هستند که در انتها کمی خمیده بوده و تقریبا بصورت شاخ در می آیند.دانه های شاخی آلوده بیشتر در قسمت بالایی خوشه تشکیل می شوند.

عامل بیماری: عامل بیماری قارچ Sporisorium ehrebergii از Ustilaginaceae است. اسپورها بصورت مجتمع متشکل از 40-20 اسپور هستند.طرز آلودگی مشخص نیست ولی احتمال آلودگی گلها بوسیله اسپور هائی که توسط باد از روی خاک پراکنده می شوند،بیشتر است.در شرایط مساعد اسپور های روی خاک جوانه زده و تولید اسپوریدی می کند که بوسیله باد روی تخمدان ذرت جوان رفته و ایجاد آلودگی می کنند.اسپورها ممکن است از مزارع زودرس به مزارع دیررس و یا از منطقه گرم به منطقه سرد منتقل شوند.

کنترل: مبارزه شیمیایی تاکنون موثر نبوده است،معدوم کردن دانه های آلوده،تناوب زراعی وعدم کاشت ذرت در مزارع آلوده نیز می تواند موثر باشد. سفیدک داخلی ذرت جاروئی(Crazy top) نیز از رشت و منطقه چناران مشهد نیز گزارش شده است و علائم کوتولگی شدید و بد شکلی بوته ها، پیچیدگی، لوله شدن، ضخیم، ناهموار و چرمی شدن و بالاخره کمرنگ و مات شدن برگها را ایجاد می کند. رگبرگها کمی متورم شده و اغلب در امتدادآنها یک نوار کلروتیک مشاهده می شود. عامل بیماری قارچ Sclerophthora macrospora است.

لکه قهوه ای ذرت – Helminthosporium leaf spot

لکه قهوه ای یکی از بیماریهای مهم برگی ذرت است که اهمیت و گسترش جهانی دارد. از ایران نیز در گیلان و مازندران گزارش شده است.

علائم بیماری: علائم بصورت لکه های خرمائی رنگ مایل به خاکستری روی برگهای ذرت ظاهر می شود. لکه ها در اندازه های مختلف بطور موازی کنار هم تشکیل می شوند. حاشیه آنها زرد نخودی مایل به قهوه ای است. لکه ها ممکن است به هم پیوسته شوند و موجب سوختگی و از بین رفتن کامل برگها شوند.

عامل بیماری: عامل بیماری قارچ Drechslera maydis است . بیماری در مناطق گرم و مرطوب شیوع دارد. عامل بیماری زمستان را بصورت میسلیوم و کنیدی در بقایای ذرت بسر می برد و کنیدیها بوسیله باد یا باران های شلاقی به مزارع مجاور منتقل می شوند. دانه آلوده برای دام سمی نیست. کنترل: زیرخاک بردن بقایای گیاهی ممکن است آلودگی اولیه را کاهش دهد ـ در مناطق تولید بذر ذرت، در صورت امکان قارچکشها نیز ممکن است استفاده شوند و شروع سمپاشی موقعی است که یک یا دو لکه در هر برگ وجود داشته باشد و قبل از اینکه بیماری اپیدمی شود.

پوسیدگی خوشه ذرت – Ear Rot

از بیماریهای مهم ذرت در اکثر مناطق دنیا است، در ایران در سال 1365 آلودگی شدید در مزارع ذرت گیلان، مازندران و گرگان مشاهده شد. در اثر بروز این بیماری علاوه بر کاهش میزان محصول، کیفیت و ارزش غذائی دانه های حاصله نیز کاهش می یابد، به نظر می رسد شرایط آب و هوائی مرطوب برای رشد بیماری مناسب باشد. دانه های آلوده برای خوک و سایر حیوانات سمی هستند.

علائم بیماری: اولین علائم بیماری بصورت پوشش گیاهی صورتی رنگ روی خوشه ظاهر می شود و با پیشرفت بیماری و رشد قارچ این پوشش صورتی رنگ، حالت پنبه ای یا پودری شکل به خود می گیرد، رنگ دانه های آلوده از صورتی کمرنگ تا قرمز مایل به قهوه ای تغییر می کند.

عامل بیماری: عامل بیماری قارچ Fusarium moniliforme است که اکثراً در اطراف سوراخها و زخمهائی که توسط حشرات و یا عوامل مکانیکی دیگر ایجاد شده است مستقر می شود. از بذور آلوده نیز قارچ عامل بیماری جدا گردیده است. فرج جنسی قارچ Gibberella است که پرتیس های آبی تیره آن گاهی روی خوشه ها دیده می شود. کنترل: استفاده از هیبریدهای مقاوم ـ برداشت زودرس ـ بهتر است برای انبار کردن رطوبت خوشه زیر 18% و رطوبت علوفه زیر 15% باشد که باعث جلوگیری از رشد بیشتر پاتوژن می شود اما این روش برای کنترل در مزرعه مؤثر نیست.

پوسیدگی باکتریائی ساقه ذرت – Bacterial stalk Rot

بیماری پوسیدگی باکتریائی ساقه ذرت با آنکه بیماری چندان متداول نیست ولی تحت شرایطی می تواند خسارت قابل توجهی داشته باشد. اخیراً وجود این بیماری از منطقه دشت ناز ساری و فارس گزارش شده است.

علائم بیماری: علائم بیماری به صورت لهیدگی و قهوه ای شدن ساقه ، قاعده برگها و بلال، پژمردگی یا خشک شدن قسمت های انتهائی یا تمام بوته، پیچ خوردگی و تیره شدن قسمت هائی از ساقه و شکسته شدن و افتادن بوته ها در بسیاری از موارد دیده شده است. پیچیدگی ساقه از علائم بارز و تیپ این بیماری است.

عامل بیماری: عامل بیماری باکتری Erwinia chrysanthemi است که یک باکتری گرم منفی و متحرک است. باکتری بصورت ساپروفیت روی بقایای محصول در خاک زندگی می کند و ذرت را از طریق روزنه ها، عدسکها و یا زخمهای ساقه یا برگ آلوده می کند و یک باکتری خاکزاد است. عامل بیماری بیشتر در مناطق دارای بارانهای شدید گسترش دارد و در مناطقی که آبیاری غرقابی یا بارانی انجام می شود شایع است و بیشتر دمای بالا 35-30 درجه سانتیگراد به همراه چرخش کم هوا و باد را می طلبد. کنترل: استفاده از ارقام مقاوم ـ عملیات زراعی مناسب که منجر به غرقاب سازی گیاه و زخم کردن گیاه نشود توصیه شده است.

ویروس موزائیک کوتولگی ذرت – Maize dwarf mosaic virus

از بیماریهای مهم ویروسی ذرت است که از عوامل محدود کننده کشت ذرت در آمریکا بوده و روی آن نیز بسیار کار شده است و گسترده ترین ویروس در ذرت است. در ایران دلیل قاطعی دال بر وجود آن نیست ولی با احتمال قوی، ویروسی شبیه به آن و یا خود آن در ایران وجود دارد.

علائم بیماری: گیاهان آلوده حالت موزائیک همراه کوتولگی و کاهش رشد خفیف از خود نشان می دهند. در برگهای ذرت موزائیک در قاعده برگ بصورت لکه ای روشن در ابتدا بوجود می آید و بعداً در حین رشد برگ، بصورت نوارهای زرد امتداد می یابد.

عامل بیماری: یک ویروس رشته ای از گروه potyvirus است که توسط شته ها بخصوص Rhopalosiphum با رابطۀ ناپایا منتقل می شود و به صورت مکانیکی نیز قابل انتقال است و به تعداد کمی نیز بوسیله بذر منتقل می شود و از این طریق در تمام دنیا گسترش یافته است. خود ویروس را برخی جزئی از نژادهای ویروس موزائیک نیشکر محسوب می کردند ولی چون این نژاد در ذرت اختصاصی است و سایر نژادهای ویروس موزائیک نیشکر در ذرت بیماریزا نیستند لذا آن را به نام ذرت نامگذاری کردند. این ویروس دو نژاد دارد که از نظر میزبان اختلاف دارند : 1- نژاد A که روی قیاق بیماریزا است. 2- نژاد B که روی قیاق بیماریزا نیست.

کنترل: از بین بردن علفهای هرز میزبان ـ استفاده از ارقام مقاوم ـ برای کنترل علفهای هرز حتماً باید نژاد ویروس شناخته شود (از طریق انتقال به قیاق)

ویروس کوتولگی زبر ذرت – Maize Rough dwarf virus

اولین بار در ایتالیا و سپس در اسرائیل مورد توجه قرار گرفت و از ایران نیز گزارش شده است. در فارس حدود 4-3% و گاهی نیز تا 40% آلودگی دیده شده است.

علائم بیماری: بوته های آلوده کوتوله می مانند و ساقه ضخیم تر از معمول یا قطورتر نسبت به ارتفاع بوته می گردد. برگها بسیار به هم نزدیک می شوند و این علامت خصوصاً در انتهای بوته مشاهده می شود. برگهای انتهایی کوچکتر و صاف و مستقیم می ایستد. در صورتی که بوته های جوان آلوده شوند قسمت انتهائی بوته خشک می شود و مهمترین علامت بارز این بیماری وجود برجستگی هائی در پشت برگ روی رگبرگها به فواصل معین است که بیشتر اوقات با چشم غیرمسلح هم دیده می شود و گاهی گالها یا برجستگی ها روی غلاف میوه نیز مشخص هستند.

عامل بیماری: ویروسی از Reoviridae است. ناقل ویروس در طبیعت زنجره ای از Delphacidae به نام Laodelphax striatellus است که وجود این زنجره نشانه وجود ویروس هم خواهد بود. رابطه ویروس و زنجره پایا و تکثیری است و حتی ممکن است ویروس از طریق تخم زنجره هم به نسلهای بعدی زنجره و به گیاه منتقل شود. علاوه بر ذرت، روی گندم و جو نیز دیده شده است. میزان آلودگی بستگی به زمان کاشت گیاه ـ حساسیت رقم و جمعیت ناقلین دارد. عامل پایداری عمده سال به سال ویروس زنجره ناقل است که رابطه تکثیری دارد و ویروس به طریقه مکانیکی منتقل نمی شود.

کنترل: استفاده از ارقام مقاوم ـ مبارزه با زنجره های ناقل ـ تنظیم تاریخ کاشت ـ سمپاشی حاشیه های مزارع ذرت با سموم حشره کش سیستمیک هم مؤثر است. از بین بردن علفهای هرز اطراف مزرعه کشت قبل از ذرت (حدود سه هفته قبل) باعث از بین برده زنجره های ناقل می شود.

رابدو ویروس موزائیک ایرانی ذرت – Iranian Maize mosaic Rhabdovirus

چون این ویروس در ایران توسط دکترایزدپناه در فارس شناسائی و گزارش شده است تحت این نام معروف شده است.

علائم بیماری: علائم بصورت خطوط و نوارهای زرد روشن کوتاه تا بلند در تمام طول برگ بطور موازی دیده می شود. اگر بوته در اوایل رشد آلوده شود کاهش رشد بوجود می آید. علائم علاوه بر برگ روی غلاف برگ و غلاف بلالها هم وجود دارد. میزان خسارت این ویروس بسیار زیاد است و در برخی سالها تا 70% آلودگی هم در فارس دیده شده است ولی خسارت بستگی به زمان آلودگی دارد، هر چه گیاه جوانتر باشد و آلوده شود خسارت نیز بیشتر خواهد بود و از لحاظ وزن تر و خشک بوته و میزان تولید دانه هم سخارت دیده می شود. از عوامل مؤثر در میزان آلودگی می توان از رقم ذرت ـ زمان و موقع کاشت و جمعیت ناقل نام برد.

عامل بیماری: عامل بیماری ویروسی از Rhabdovirus است که توسط زنجره های Delphacidae منتقل می شود رابطه ویروس و زنجره از نوع پایا و تکثیری است.

کنترل: استفاده از ارقام مقاوم ـ مبارزه با زنجره های ناقل از طریق از بین بردن زنجره ها در مکانهای زمستان گذران (علفهای هرز گرامینه کنار جوی آب) با سمپاشی و سمپاشی 3-2 متر از حاشیه مزارع ذرت با سموم سیستمیک به منظور کنترل زنجره هائی که از خارج مزرعه می آیند ـ تنظیم تاریخ کاشت که بهتر است دیرتر بکاریم تا آلودگی کمتر شود.

آفات مهم ذرت

شب پره زمستانی (کرم طوقه بر) – Agrotis segetum

کرم طوقه بر ذرت در اکثر مناطق ایران که ذرت کاشته می شود وجود دارد .

علائم خسارت: لاروهای این پروانه از پارانشیم برگ تغذیه کرده و در محل طوقه سبب قطع ساقه و آوند ها می گردند که در نتیجه بوته های قطع شده به زمین می افتد . خسارت این آفت در مزارع ذرت کرج تا 10 درصد تخمین زده شده است .

مبارزه: مبارزه زراعی نظیر از بین بردن بقایای محصول و علف های هرز ، شخم و یخ آب در کاهش آفت مؤثر می باشد .\r\nمبارزه شیمیایی با استفاده از آلدرین 40% به میزان 2.5 تا 3 لیتر خالص در هکتار قبل از کاشت و یا بعد از کاشت و قبل از جوانه زدن می باید انجام شود . هم چنین طعمه پاشی با گامکسان ، سم پاشی با دیپترکس 50% به میزان 2 لیتر در هکتار هنگام تفریخ تخم ها و یا استفاده از توکسافن به میزان 2.5 تا 3 لیتر برای ذرت دانه ای در هر هکتار توصیه می گردد .

کرم برگ خوار ذرت – Caradrina exigua

لارو این آفت همه چیز خوار (پولی فاژ) است و یکی از آفات مهم چغندر قند می باشد و در بعضی از مناطق کشور نظیر استان های شمالی خسارت زیادی به ذرت وارد می آورد و تقریبا ً در تمام مناطق ذرت کاری ایران انتشار دارد .

علائم خسارت: برگ ها به صورت توری در آمده و سفید می شوند ، ولی در مراحل بعدی تغذیه لارو ها ، برگ ها به صورت مشبک در می آیند .

مبارزه: علاوه بر مبارزه زراعی و کشت به موقع محصول از فسدرین 24% به میزان 2 لیتر ، تیودان 35% به میزان 2.5 لیتر ، دیپترکس 50% به میزان 2 تا 3 لیتر و آزودرین 24% به میزان 2.5 تا 3 لیتر در هکتار به محض تفریخ اکثریت تخم ها می توان استفاده نمود .

پروانه گاما – Plusia (phytometra) gamma

لارو ها دارای سه جفت پای سینه ای بوده و مانند لارو های پروانه های خانواده Geometridae وجبی راه می روند ( اصطلاحی است در مورد راه رفتن لارو پروانه های این خانواده) . این آفت به طور وسیع در اکثر مناطق ذرت کاری کشور انتشار داشته و لارو آن معمولا ً به طور مخلوط با لارو سایر پروانه ها روی ذرت فعالیت دارد .

علائم خسارت: از تمام قسمت های برگ تغذیه می کنند .

مبارزه: مبارزه شیمیایی که علیه سایر آفات ذرت انجام می گیرد ، جمعیت این آفت را نیز کنترل می نماید ، زیرا لارو های این پروانه نسبت به سموم فسفره خیلی حساس می باشند . در صورتی که احتیاج به مبارزه جداگانه علیه این آفت باشد می توان از لبایسید 50% به میزان 2.5 لیتر ، فسدرین 24% به میزان 2 لیتر و یا از سمومی که بر علیه برگ خوار چغندر قند به کار می روند ، هنگامی که لارو های سنین اولیه ظاهر می شوند استفاده کرد .

کرم قوزه یا کرم بلال – Heliothis zea

این آفت میزبان های متعددی دارد ولی بیش از همه ذرت ، پنبه و گوجه فرنگی را مورد حمله قرار می دهد . خسارت این آفت در سال های اخیر روی ذرت رو به فزونی گذاشته و در اکثر مناطق ذرت کاری جزء آفات اقتصادی به حساب می آید .

علائم خسارت: در مراحل اولیه رشد نبات سوراخ های تقریبا ً گرد روی برگ های جوان ایجاد و در مراحل بعدی از گل آذین نر ، نوک بلال و دانه ها تغذیه می کنند .

مبارزه: شخم عمیق پاییزه و یخ آب زمستانه باعث از بین رفتن ذخیره زمستانی آفت شده و از انبوهی جمعیت در سال بعد خواهد کاست . سموم شیمیایی کم دوام مانند دیپترکس 80% به نسبت 1.5 تا 2 کیلوگرم در هکتار توصیه می شود . سموم دیگری نظیر فسدرین 24% به میزان 2.5 لیتر ، گوزاتیون 2.5 لیتر ، آرودرین 24% به میزان 2.5 لیتر نیز توصیه شده اند . موقع مبارزه هنگامی است که اکثر تخم ها تفریخ شده و لارو ها وارد میوه نشده باشند .

پروانه تک نقطه ای برنج – Cirphis unipuncta

پروانه تک نقطه ای برنج در استان های گیلان و مازندران به شدت پراکنده می باشد .

علائم خسارت: تمام قسمت های نرم برگ ها را خورده و فقط رگبرگ اصلی را باقی می گذارند . این حشره طغیان دوره ای دارد . خسارت این آفت روی ذرت در استان گیلان شدید است .

مبارزه: در مزارع پرعلف ، خسارت آن زیاد است . خشک کردن باتلاق ها ، مرداب ها و آبگیرها توصیه می شود . سموم فسفره هنگامی که لارو های سن یک مشاهده می شوند . روی آفت مؤثر هستند . چون لاروها هنگام روز غالبا ً در پای بوته ها و زیر علف ها مخفی می شوند لذا باید میزان آب مصرفی در هکتار را هنگام سم پاشی بالا برد .

پروانه ساقه خوار ذرت – Ostrinia (pyrausta) nubilalis

پروانه ساقه خوار ذرت در سال های اخیر اهمیت ویژه ای پیدا کرده و در استان های گیلان و مازندران روی ذرت خسارت شدیدی دارد . صدمه زیاد آفت از ذرت کاری دشت مغان اخیراً گزارش شده است .

علائم خسارت: در مراحل اولیه تغذیه لارو ها ، برگ های وسط بوته سوراخ می شوند . در مراحل بعدی ، لاروها مخصوصا ً از محل اتصال بلال به ساقه وارد می شود . لاروها داخل چوب بلال نیز وارد می گردند . بوته آلوده در اثر وزش باد و با کوچکترین تکان می شکند.

مبارزه: زدن شخم های عمیق و از بین بردن علف های هرز و بقایای ذرت ضروری است . استفاده از دیازینون 20% به میزان 2.5% لیتر ، سومیتیون 50% به میزان 1.5 لیتر و یا دیمیکرون 50% به میزان 1.5 لیتر در هکتار هنگام تفریخ تخم ها و قبل از وارد شدن لارو ها به داخل ساقه توصیه می شود ./