انواع بیماریهای باکتریایی گندم؛ مشخصات، خسارت و کنترل آنها

بیماری خوشه صمغی گندم Bacterial Spike Blight

عامل بیماری خوشه صمغی گندم باکتری Corynebacterium tritici‌ می‌باشد که به طور معمول با نماند گال Anguina tritici همراه است، که البته الزامـى هــم نمی‌باشد. این بیماری از استا‌‌ن‌های آذربایجان شرقی، غربی، خوزستان، گلستان، اصفهان، کرمان و فارس گزارش شده است.

علائم بیماری

بارزترین نشانه‌های بیماری، وجود صمغ زرد رنگ روی خوشه گندم، گلوم، گلومل و ریشکها‌ می‌باشد. در داخل گلوم و گلومل به جای بذر، توده متراکم صمغ دیده‌ می‌شود. در حالت پیشرفته بیماری گلوم و گلومل کوچک مانده و به محور خوشه‌‌ می‌‌چسبند. در بسیاری از موارد خوشه به دلیل چسبندگی از غلاف خارج شده و از طرفی به علت ادامه رشد گیاه، دم خوشه پیچ خوردگی پیدا‌‌ می‌‌کند.

شکل ۱۰۶ – تغییر شکل برگ پرچم و تشکیل ترشحات چسبنده باکتریای روی خوشه در اثر بیماری خوشه صمغی

زیست شناسی

صمغ که از توده باکتری عامل بیماری تشکیل شده ابتدا لزج و چسبنده بوده و بعدا خشک و شکننده‌‌ می‌‌شود. باکتری عامل بیماری به تنهایی نمیتواند بیماری زا باشد، بلکه در این امر نماتد خوشه گندم Anguina tritici که در اکثر مناطق ایران نیز شایع است دخالت دارد.

شکل ۱۰۷ – سنبله گندم همراه با بیماری خوشه صمغی دانه‌های آلوده به نماند گالی و دانه‌های سالم

مدیریت تلفیقی بیماری

از آنجا که نماتد گال گندم در انتقال بیماری باکتریایی خوشه صمغی نقش عمده ای دارد لذا باید نماند مذکور از بین برود که این موضوع با بوجاری گال نماتد و تناوب زراعی امکان پذیر است.

بیماری لکه نواری باکتریایی گندم Bacterial Stripe

عامل بیماری باکتری Xanthomomas translucens‌ می‌باشد و یکی از بیمار‌‌ی‌های رایج غلات در تمام دنیاست عامل بیماری به گندم، جو، چاودار، تربتیکاله و بسیاری از گندمیان دیگر حمله‌ می‌کند. تمام قسمتهای هوایی گیاه ممکن است آلوده شود. گرچه آلودگی اغلب در برگها و گلومها مشاهده‌ می‌شود. هنگامی که باکتری به برگ و ساقه حمله‌ می‌کند لکه‌های کشیده و نواری شکل روی آنها ایجاد‌ می‌شود.

علایم بیماری

علایم اولیه آلودگی به صورت خطوط طولی کوچک آبسوخته و به رنگ قهوه‌ایی روشن به چشم‌ می‌خورد. لکه‌ها در ابتدا به صورت طولی در حد فاصل بین رگبرگها پیشروی‌ می‌کنند ولی در نهایت به هم‌ می‌پیوندند. در صورت وجود رطوبت، ترشحات باکتریایی به شکل قطرات زرد رنگ در سطح لکه‌ها ایجاد‌‌ می‌‌شود.

شکل ۱۰۸ – ترشحات زردرنگ باکتریایی روی برگ

بیماری به تدریج به طرف غلاف برگ پیشروی کرده، در نهایت روی ساقه لکه‌های چرکین و تیره رنگ ایجاد‌ می‌کند و باعث ضعیف شدن ساقه‌ می‌گردد. بیماری در روی گلوم به صورت خطوط طولی سیاه و آبسوخته به آسانی قابل تشخیص است. در صورت آلودگی شدید بذر نیز آلوده و چروکیده خواهد بود.

شكل ۱۰۹ – علایم بیماری روی برگ گندم

زیست شناسی

باکتری عامل بیماری به وسیله بذر آلوده قابل انتقال است و در بقایای گیاهی در خاک زمستانگذرانی‌ می‌کند. باکتری به دمای پایین و همچنین دمای بالا مقاوم است و رطوبت برای پراکندگی بیماری ضروری‌ می‌باشد. آلودگی از طریق روزنه‌های برگ و زخمهای سطحی وارد گیاه‌ می‌شود.

شکل ۱۱۰ – علایم بیماری روی ساقه

شکل ۱۱۱ – علایم بیماری روی بذر

مدیریت تلفیقی بیماری

باکتری در مزرعه توسط آب باران و حشرات انتشار‌‌ می‌‌یابد. کشت ارقام مقاوم، استفاده از بذر سالم و عاری از باکتری و از بین بردن بقایای گیاهی آلوده در کنترل این بیماری مؤثر است.

منبع: آفات و بیمار‌‌ی‌های مزارع گندم در ایران – سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی