انواع کودهای شیمیایی و کاربرد آنها

کودهای شیمیایی یکی از مهم‌ترین منابع تغذیه‌ای برای رشد، باردهی و سلامت گیاهان به شمار می‌روند. این کودها با ترکیبات مختلف و درصد خلوص‌های متنوع، تأثیر چشمگیری بر زمان و نحوه مصرف، روش پخش، و کارایی نهایی دارند. بنابراین، شناخت انواع کود شیمیایی و ترکیب شیمیایی آن‌ها، پیش از انتخاب یا استفاده، امری ضروری است.

دسته‌بندی کودهای شیمیایی

کودها بر اساس عناصر موجود در آن‌ها به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

• عناصر پرمصرف (ماکرو المنت‌ها): نیتروژن (ازت)، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم

• عناصر کم‌مصرف (میکرو المنت‌ها): آهن، روی، منگنز، مس، بر

نوع گیاه، مرحله رشد، و نتایج آزمون خاک و برگ، تعیین‌کننده نوع و مقدار مورد نیاز این عناصر برای گیاه خواهد بود.

کود ازته (نیتروژنه)

نیتروژن یکی از اصلی‌ترین عناصر مورد نیاز گیاه است که در فرم‌های نیترات (NO3-)، آمونیوم (NH4+) و اوره [CO(NH2)2] قابل جذب می‌باشد. از این بین، نیترات فرم اصلی و رایج در خاک محسوب می‌شود.

رایج‌ترین کود ازته:

• اوره: پرمصرف‌ترین کود ازته در ایران، که هم به شکل خاکی و هم به صورت محلول‌پاشی برگ مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عملکرد نیتروژن در گیاه:

• افزایش رشد شاخ و برگ

• بهبود فتوسنتز

• افزایش تولید بذر و میوه

• ارتقاء کیفیت محصولات

💡 نکته: کودهای دارای نیتروژن بالا، مخصوصاً قبل از گل‌دهی و برای گیاهان جوان (قلمه‌ها) بسیار مؤثر هستند.

کود فسفاته

فسفر به صورت یون‌های H2PO4⁻ و HPO4²⁻ در خاک وجود دارد که این فرم‌ها برای گیاه قابل جذب هستند. در کودهای شیمیایی، مقدار فسفر به شکل اکسید فسفر (P2O5) بیان می‌شود که حاوی 43.7٪ فسفر خالص است.

زمان مناسب مصرف:

به دلیل تحرک محدود فسفر در خاک، باید کود فسفاته را قبل از کاشت و در نزدیکی ریشه استفاده کرد.

عملکرد فسفر در گیاه:

• افزایش مقاومت گیاه به استرس

• تقویت ریشه‌زایی

• افزایش تعداد شکوفه‌ها

💡 نکته: در زمان وارد آمدن شوک به گیاه (تنش‌های محیطی)، از کود فسفاته استفاده کنید.

کود پتاسه

کودهای پتاسیم معمولاً در آب محلول‌اند و اگرچه نحوه مصرف در اثرگذاری آن‌ها اهمیت زیادی ندارد، اما به دلیل تحرک پایین پتاسیم در خاک، بهتر است قبل از کاشت استفاده شوند.

شکل رایج در کودها:

• اکسید پتاسیم (K2O) که دارای 83٪ پتاسیم می‌باشد.

عملکرد پتاسیم در گیاه:

• افزایش کیفیت گل و میوه

• کمک به تشکیل پروتئین

• مقاوم‌سازی گیاه در برابر بیماری‌ها

• افزایش رنگ، طعم و درشتی میوه‌ها

💡 نکته: از کودهای پتاس بالا برای گیاهان گلدار زینتی و درختان میوه، به‌ویژه در زمان رشد میوه، استفاده کنید.

کود کامل ماکرو یا NPK

کود NPK شامل سه عنصر حیاتی برای رشد گیاه است:

• N (نیتروژن)

• P (فسفر)

• K (پتاسیم)

این کودها با نسبت‌های مختلف، برای مراحل متنوع رشد گیاه طراحی شده‌اند. برای مثال، کود NPK 20-20-20 یک ترکیب متعادل برای تمام مراحل رشد است.

مزایای کود NPK:

• مناسب برای افزایش رشد و باردهی گیاه

• تأمین همزمان سه عنصر اصلی

• قابل استفاده برای اکثر گیاهان، درختان میوه و محصولات زراعی

💡 نکته: انتخاب نسبت مناسب NPK باید بر اساس نوع گیاه، فصل و نیاز خاک صورت گیرد.

جمع‌بندی نهایی

استفاده آگاهانه از کودهای شیمیایی، نه تنها باعث افزایش رشد و عملکرد گیاهان می‌شود، بلکه می‌تواند در بلندمدت به پایداری خاک و سلامت محیط‌زیست نیز کمک کند. پیشنهاد می‌شود پیش از مصرف کود، حتماً آزمون خاک و برگ را انجام داده و کود مناسب را انتخاب نمایید.