آتشک یا بادزدگی (به انگلیسی: Blight یا Fire Blight) با عامل باکتریایی Erwinia amylovora یکی از مهمترین بیماری‌های درختان میوه دانه‌دار (سیب،گلابی وبه) و گیاهان خانواده گلسرخیان میباشد. این بیماری نوعی از بیماری های گیاهی است که از مهمترین بیماری درختان میوه گلابی و به در جهان است. در برخی سال‌ها این بیماری روی درختان سیب خصوصاً انواع حساس نظیر رقم فوجی، گالا و ارقام محلی ایران نظیر رقم شفیع‌آبادی خسارت می‌زند ولی به‌طور معمول شدت خسارت بیماری آتشک روی درختان سیب از دو میزبان دیگر یعنی گلابی و به به مراتب کم‌تر است. اولین گزارش در مورد مشاهده این بیماری به سال ۱۷۹۳ میلادی بازمی‌گردد. بیماری آتشک سیب یکی از مهمترین آفات و بیماری های درخت سیب میباشد. خسارت های این بیماری قابل مقایسه با هیچ یک از بیماری های دیگر نبوده و خسارت وارده بر محصولات باغی در برخی سال ها غیر قابل جبران می باشد.
سیر آفت
مشاهدات انجام گرفته در مناطق مختلف کشور نظیر استان‌های تهران،قزوین، آذربایجان غربی و خراسان رضوی بیانگر اینست که در صورت ورود بیماری آتشک برای نخستین بار در یک منطقه، میزان خسارت بیماری طی سال‌های ابتدایی بسیار شدید خواهد بود. لیکن به تدریج پس از ریشه کن شدن میزبان‌های بسیار حساس، بیماری به تدریج به تعادل رسیده و فقط در برخی سال‌ها که شرایط آب و هوایی برای توسعه بیماری مناسب است، روی انواع حساس خسارت بیماری قابل توجه خواهد بود. در چنین مرحله‌ای مدیریت مطلوب و به موقع بیماری، علی‌الخصوص استفاده از ارقام متحمل به بیماری برای احداث باغ های جدید سبب مهار آن شده و کنترل بیماری بار مالی زیادی به دوش تولیدکننده نخواهد گذاشت.
آتشک در اثر عفونت با یک بیمارگر(پاتوژن) رخ می‌دهد و مرگ سریع برگ، جوانه،شاخه و اندام گیاهی از آثار آن است. پیش از مرگ این اندام‌ها معمولاً نخست زردی (کلروز) و قهوه‌ای شدن در گیاه دیده می‌شود.
علائم بیماری آتشک سیب
علائم بیماری آتشک سیب معمولاً در اوایل بهار درگل ها ظاهر می شود. روی گل ها علائم آبسوخته دیده شده و بعد از پژمرده شدن، به رنگ قهوه ای در می آیند. علائم بیماری سپس روی برگ های اطراف گل آذین و نوک شاخه های جوان ظاهر می شود. بیماری آتشک سیب به سرعت از محل آلودگی گل ها توسعه پیدا کرده و موجب مرگ سرشاخه های جوان می گردد.
روی شاخه های آلوده، شانکر ایجاد شده، پوست شاخه ها فرو رفته و رنگ آنها تیره می شود. حاشیه بخش های آلوده ممکن است ترک بردارد. اگر لایه خارجی پوست شاخه ها درمحل شانکرهای تازه و فعال با چاقو بریده و برداشته شود، رگه های متمایل به قرمز در آنها دیده می شود که وجه تمایز این بیماری با آسیب سرما و دمای پایین است.
بلایت شکوفه‌ها
مهمترین فاز بیماری بلایت شکوفه‌هاست، زیرا گل‌ها منافذ طبیعی ورود باکتری به اندام‌های گیاهی و توسعه بیماری می‌باشند. اولین علائم در فصل بهار سوختگی شکوفه‌هاست. شکوفه‌های آلوده ممکن است ریزش کنند ولی معمولا متصل به شاخه های آلوده باقی می‌مانند.
پیشرفت آلودگی میوه از ناحیه دمگل شروع می‌شود. دمگل‌ها بصورت سبز تیره و در نهایت بصورت قهوه‌ای تیره ولی در میوه گلابی دمگل‌ها و ساقه های گل به رنگ سیاه دیده می‌شوند.
علائم برگی بیماری آتشک:
به صورت لکه‌های سیاه در طول رگبرگ اصلی و رگبرگهای جانبی قابل دیدن است. برگ‌های آلوده و بیمار به تدریج به رنگ قهوه‌ای در آمده و به حالت پیچیده و چروکیده و به ظاهر سوخته مدتها روی شاخه باقی می‌مانند. این تغییر رنگ در روی درختان به رنگ قهوه‌ای تیره و در بعضی موارد سبز تیره دیده می‌شود.
روی بعضی از شاخه ها شانکرهای چروکیده و گاهی فرو رفته تشکیل می‌شود که ممکن است این شانکر ها ترک بر داشته و چوب زیرین نمایان شود. آلودگی سرشاخه ها و پایه ها یا بطور مستقیم است که در اثر حساسیت شدید سر شاخه ها و پایه‌ها بوجود می‌آید یا در اثر سرایت تدریجی آلودگی از ناحیه شکوفه‌های آلوده به سمت دیگر اندام‌ها پدید می‌آید.
علائم آتشک در طوقه و پایه درخت:
پیشرفت آلودگی به طوقه و پایه‌ها نیز اثرات بدی روی درخت داشته و اغلب باعث مرگ درخت می‌شود.
گاهی باعث خروج شیره از پایه درختان می‌شود. در مجموع این خطر برای درختانی که به هر دلیلی دچار بلایت های مختلف بیماری چون شکوفه، سر شاخه، میوه و شاخه می‌شوند، وجود دارد که در اثر توسعه تدریجی علائم بیماری، درختان آلوده سرانجام دچار بلایت تنه، ریشه و پایه بشوند. به خصوص اگرکنترل‌های دقیق و به موقع صورت نگیرد و پیشرفت آلودگی به سرعت به سمت شاخه‌های بزرگ در تمام مدت دوره تابستان ادامه یابد. در آن صورت در اواخر تابستان و اوائل پاییز در شاخه‌های بزرگ و اصلی علائم شانکر یا پوست مردگی ظاهر می‌شود.
زیر پوست محل شانکرها بصورت آبسوخته، قهوه ای تیره و فرو رفته میباشد ولی به مرور این پوست ها خشک و چروکیده می‌شوند و در حاشیه و اطراف محل شانکرها، شکاف‌های نامنظم ایجاد می‌گردد.
اگر محل تشکیل شانکر به حالت کمربندی در اطراف تنه درختان باشد موردی که بیشتر در ارقام حساس مشاهده می‌گردد. بیماری در ظرف مدت کوتاهی کل درختان آلوده را خشک می‌نماید بویژه اگر محل تشکیل و فعالیت این شانکرها در نزدیک طوقه و ریشه درختان باشد. تشخیص شانکرهای تنه در درختان آلوده بسیار ساده و آسان میباشد. در فصل زمستان، بافت زیر پوست اطراف محل شانکرها به رنگ قرمز می باشد.
قسمت های انتهایی شاخه حالت عصا به خود گرفته و خمیده می شود. دراین مرحله از بیماری، ممکن است تراوشات باکتریایی به صورت قطراتی روی شاخه های آلوده ظاهرشوند.
این تراوشات که حاوی میلیونها باکتری هستند ابتدا شیری رنگ بوده، سپس به رنگ کهربایی متمایل به قهوه ای درمی آیند. این باکتری ها توسط حشرات، پرندگان، انسان، باد و باران به درختان سالم منتقل می شوند.
روی برگ علائم بیماری آتشک سیب به صورت لکه های سیاه درطول رگبرگ اصلی و رگبرگهای جانبی دیده می شود. برگها به مرور قهوه ای و چروکیده شده و مدتها روی شاخه آلوده باقی می مانند. دراین زمان باغ حالت آتش گرفتگی به خود می گیرد.
چنانچه روی شاخه های آلوده میوه ای تشکیل شود، کوچک باقیمانده، چروکیده، چرمی و سیاه می شود. درهوای مرطوب روی میوه های آلوده، قطره های شیرابه فراوان ترشح می شود که درآغازشیری رنگ بوده، به مرور قهوه ای شده و پس از خشکیدن براق می شوند.
عامل بیماری آتشک سیب
باکتری Erwinia amylovora، عامل بیماری آتشک سیب می باشد. این باکتری روی میزبان های مختلف خانواده گلسرخ (Rosaceae)، به ویژه گلابی، سیب، به، ازگیل، زالزالک و گلسرخ ایجاد بیماری می کند. باکتری غالباً در تراوشات چسبناک سرشاخه ها، بافت های اطراف شانکرتنه های آلوده و روی سرشاخه ها زمستان گذرانی می کند. چرخه زندگی باکتری شامل دو فاز بهاره و زمستانه می باشد.
- فاز بهاره: همزمان با آلودگی اولیه در زمان شکوفه دهی و بلایت شکوفه ها می باشد.
- فاز زمستانه: از اواخر فصل تابستان تا اوایل پاییز همزمان با آلودگی های ثانویه و پیدایش شانکرها شروع می شود.
در آلودگی بهاره ، شانکرها و پوست مردگی های کوچک و بزرگ تنه و شاخه های درخت آلوده مهمترین منبع آلودگی محسوب می شود. در بهار با عمل جذب آب و مساعدشدن شرایط، باکتری عامل بیماری آتشک سیب به سرعت تکثیر پیداکرده و همراه با تراوشات چسبناک از منافذ گیاه به بیرون نشت می کند.
حشرات، پرندگان، باد، باران و انسان در انتقال باکتری از درخت آلوده به درختان سالم نقش دارند. در میانحشرات زنبورها نقش موثری درانتقال عامل بیماری به شکوفه های سالم دارند.هرشکوفه آلوده خود به عنوان یک منبع آلوده کننده ثانویه عمل می کند.
توسعه بیماری به شرایط اقلیمی وابسته است. در روزهای نسبتاً گرم و بارانی بهار که همزمان با مرحله بازشدن گل ها است، خطر زیادی وجود دارد که گل ها مورد حمله باکتری قرار گیرند. در این زمان فعالیت حشرات نیز بیشتر شده و درصورت وقوع طوفان یا تگرگ احتمال بوجودآمدن زخم های فیزیکی نیز افزایش می یابد.
راه های پیشگیری و کنترل بیماری آتشک سیب
- از کاشت توام چندین گیاه میزبان باکتری مانند سیب، به و گلابی در یک باغ خودداری شود.
- از کاشت درختان بسیار حساس به این باکتری مانند به و زالزالک به‌عنوان بادشکن در اطراف باغ‌ها خودداری شده و به‌جای آنها از درختان غیر مثمر استفاده شود.
- انواع مقاوم به بیماری به تدریج جایگزین انواع حساس شوند.
- مصرف کودهای ازته به حداقل برسد.
- حساسیت به بیماری آتشک سیب در خاک‌های اسیدی بیشتر است. توصیه می‌شودPH خاک‌ها در باغ‌های جدید قبل از کاشت نهال‌ها با افزودن آهک کنترل و تنظیم شود.
- عملیات هرس کردن می‌بایست تا حد امکان در فصل زمستان انجام گیرد.
- از انجام عملیات هرس در روزهای بارانی و مرطوب جداً خودداری شود.
- هرس های صحیح بسته به میزان و شرایط آلودگی بین 15 تا 30 سانتی‌متر پایین تر ازمحل مشاهده علائم ظاهری بیماری الزامی است.
- با بازدید نهال‌ها، سرشاخه‌های درختان و گیاهان زینتی میزبان مانند رز، سعی شود بیماری در آلودگی‌های اولیه کشف و ریشه کن شود.
- به محض مشاهده علائم اولیه بیماری آتشک سیب شاخه‌های آلوده درختان بیمار به سرعت هرس و سمپاشی شوند.
- شاخه‌های هرس شده منبع مهم آلودگی هستند، لازم است این شاخه‌ها فوراً و بااحتیاط در خارج از باغ سوزانده شود.
- با هر عمل هرس روی شاخه‌های آلوده درختان بیما، ابزارهای هرس کاملاً با بردوفیکس رقیق نشده ضدعفونی شود.
- در صورت شدت آلودگی و رسیدن شانکر یا پوست مردگی به تنه اصلی ، درخت باید به‌طور کامل حذف و سوزانده شود.
- شکوفه های ثانویه درختان حذف گردند.
- جهت جلوگیری از زمستان گذرانی باکتری در محل پوست مردگی‌ها یا شانکرها، این محل‌ها باید دقیقاً روی درختان آلوده شناسایی، حذف و بعد از رسیدن به بافت سالم، گیاه با بردوفیکس رقیق نشده پانسمان گردد.
-
سم پاشی های دوره ای با بردوفیکس
سم پاشی درختان با بردوفیکس 5 در هزار بلافاصله بعد از هرس و یا پس از وقوع باران شدید، تگرگ، طوفان و هرعامل تنش زای دیگر برای پیشگیری از بیماری آتشک سیب باید انجام گیرد که به شرح زیر می باشد:
- سمپاشی با بردوفیکس 10 در هزار پس از ریزش 70 درصد برگ ها در پاییز
- سم پاشی با بردوفیکس 10 در هزار قبل از تورم جوانه ها
- سمپاشی با بردوفیکس 5 در هزارهنگام بازشدن ۵ درصد، 50 درصد و 100 درصد شکوفه ها
- در صورت وجود آلودگی، سم پاشی با بردوفیکس ۵ در هزار بعد از گلدهی در سه نوبت با فواصل 10 روزه تکرار شود.
