در حال حاضر 90 درصد برنج دنيا در جنوب شرقي آسيا توليد ميگردد و در خارج از آسيا كشورهاي برزيل و ايالات متحده با توليد نيم درصد برنج مصرفي جهان، داراي سابقه دو هزار ساله بوده و استان هاي گيلان و مازندران از مناطق مهم توليد برنج در ايران به شمار مي‌روند، البته غير از اين دو استان در 16 استان ديگر كشور نيز برنج كشت ميگردد. گونه زراعي مهم برنج Oryza sativa L.از خانواده Poaceae بوده كه داراي تنوع ژنتيكي و توان سازگاري بالايي است و گونه زراعي ديگر آن ( oryza glabrima Steud) است كه در جنوب آفريقا كشت ميشود . گياه برنج در طول دوره رشد در معرض آسيب عوامل زيان‌آور مختلف قرار مي‌گيرد كه يكي از عمده‌ترين آنها، قارچهاي بيماريزاي گياهي هستند. در بين بيماريهاي قارچي، بلاست برنج بيشترين اهميت اقتصادي را دارد. گرچه تخمين درستي از ميزان كاهش محصول توسط اين بيماري در ايران وجود ندارد، ولي به علت گرايش كشاورزان به كشت ارقام محلي حساس و مساعد بودن شرايط محيطي، همه ساله كشت برنج با كاهش محصول مواجه ميشود.
نام بیماری: بلاست برنج
نام انگلیسی: Rice Blast
نام علمی: Magnaporthe oryzae
بيماري بلاست برنج كه در اثر قارچ Pyricularia grisea ناشي ميگردد، به علت گسترش وسيع و بر باد دادن محصول در شرايط مساعد، عموماً به عنوان بيماري اصلي برنج به شمار مي‌رود. اين بيماري تا كنون از 85 كشور جهان گزارش شده است و مي‌توان گفت هر جايي كه برنج بصورت تجاري و وسيع كشت ميشود، اين بيماري نيز وجود دارد. اگر گياه در مرحله نشائي و يا پنجه زني مورد حمله قرار گيرد، معمولاً از بين مي‌رود.آلودگي گردن خوشه‌ها باعث كاهش محصول ميگردد.
به عنوان مهمترين بيماري برنج در اكثر كشورهاي برنج‌خيز از جمله ايران بشمار مي‌رود ) به دليل اهميت بيماري بلاست تحقيقات گسترده‌اي براي كنترل آن از جنبه‌هاي مختلف صورت گرفته است، از جمله شناسايي و مصرف انواع قارچكشها، شناسايي منابع ژني مقاومت و تهيه ارقام اصلاح شده مقاوم، معرفي سيستم‌هاي پيش‌آگاهي و بررسي عوامل اثرگذار در شدت و كاهش بيماري مانند عناصر غذايي، رطوبت، حرارت و…. در سالهاي اخير كنترل بيولوژيكي اين بيماري نيز موضوع تحقيق بسياري از محققين بوده است .
بيماري بلاست برنج داراي تاريخچه نسبتاً طولاني است كه به زمان هاي دور يعني نيمه اول قرن هيجدهم ميلادي بر ميگردد. سونگ اينگ شين از چين احتمالاً اولين كسي بود كه در سال 1637 در كتاب خود تحت عنوان استفاده از منابع طبيعي راجع به بيماري بلاست بحث كرد و از آن بعنوان سوختگي گياهچه برنج نام برد. درآن زمان علت اصلي بروز بيماري را گرما يا تب مي‌دانستند و شايد به همين خاطر آنرا بيماري تب برنج (rice fever disease) مي‌ناميده‌اند . هم اكنون بيماري بلاست يكي از گسترش يافته‌ترين بيماريهاي گياهي بوده و تا سال 1981 وقوع آن در 85 كشور ثبت شده است. گسترش بيماري چنان است كه در هر جا كه برنج بصورت تجارتي و در مقياس وسيع كشت ميشود، بيماري وجود دارد و عامل آن قدرت سازگاري فوق‌العاده‌اي با شرايط محيطي مختلف دارد . چنانكه در خاورميانه كه برنج در شرايط حرارتي بالا و رطوبت نسبي پائين به صورت غرقابي كشت ميشود، قارچ عامل بيماري فعال است و گره‌هاي گياه برنج را درست در بالاي سطح آب آلوده مي‌كند، بدون اينكه علائمي از بيماري روي برگها و ساير بافت‌هاي گياه ظاهر شود .
در ايران احتمالاً اين بيماري از سالهاي قبل در استانهاي گيلان و مازندران وجود داشته و در اصطلاح محلي به آن پرسوز يا گل خشك گفته مي‌شد ، ولي گزارش مكتوب آن توسط شريف صورت گرفت كه براي اولين بار در سال 1328 از لاهيجان آنرا جمع‌آوري نمود. هم اكنون اين بيماري در داخل كشور گسترش زيادي دارد و علاوه بر گيلان و مازندران در ساير نقاطي كه كشت و كار برنج در آنها رواج دارد نيز شيوع پيدا كرده است .
بیماری بلاست برنج تا سال 1348 كه خسارت قابل توجهي به محصول برنج در شهرستان رودسر وارد كرد، اهميت چنداني نداشت. علت شيوع اين بيماري در مزارع شمال كشور به احتمال بسيار قوي مربوط به استفاده از كود شيميايي نيتروژنه مي‌باشد كه مصرف آن از حدود سالهاي 47-1346 در اين مناطق رايج شد. در ايران علاوه بر استانهاي شمالي در بسياري از مزارع برنج مناطق ديگر از جمله فارس، خوزستان و كهكيلويه و بوير‌احمد نيز اين بيماري وجود دارد ودر برخي از سالها، با فراهم شدن شرايط مساعد،بصورت اپيدمي درآمده و سبب كاهش محصول ميشود.
در ايران خسارت بلاست برنج در سال 1353 تقريباً 10 درصد كل محصول برنج گيلان برآورد گرديد. از آن سال به بعد هر ساله بيماري بلاست سبب كاهش محصول در ارقام محلي ميشود و در بعضي از سالها به علت تداوم بارندگي و كاهش دما در تابستان خسارت شديدي در ارقام زودرس و زود كاشت، مخصوصاً در شرق گيلان به بار آورده‌است، بطوريكه محصول بعضي مزارع وحتي بعضي روستا‌ها قابل برداشت نبود. در اپيدمي سال 1373 بيماري مذكور در گيلان، بيشترين خسارت در مزارع شهرستان رودسر در زود كشت و درارقام زودرس نظير ارقام رضا‌جو، لاهيجاني‌جو و سنگ‌طارم كه در مرحله ظهور خوشه و خوشه دهي بودند، مشاهده گرديد در حاليكه ارقام اصلاح شده مقاوم مثل سپيدرود و بجار هيچگونه خسارت و علايمي از بيماري نداشتند. بيماري در مزارع قسمت غربي روستاي سوركوه، سوختگي شديد برگها و آلودگي 80 تا 100% خوشه‌ها در رقم رضا‌جو را بدنبال داشت. ميزان آلودگي در مزارع زود كشت روستاي پيش‌بيجار املش 60 تا 70% و در روستاي جورگواسر100% بود. خسارت وارده به 200 هكتار از محدوده 400 هكتاري مورد بازديد در اپيدمي سال 1373 در روستاهاي كلان‌كلايه، گرماب‌سرا، كهنه سرا و سيور، بين 10 تا 100% برآورد گرديد.
شاید این مطلب را هم دوست داشته باشید: آفات مزارع برنج و نحوه کنترل آنها
عامل بيماري:
قارچ عامل بيماري بلاست برنج تحت نام Pyricularia grisea(Cook) Sacc ناميده ميشود. اين قارچ از كلاس قارچهاي ناقص بوده و فرم جنسي قارچ Magnaporthe grisea (Hebert) Barr مي‌باشد. ميسليوم قارچ پريكولاريا داراي ديوار عرضي است. كنيديوفرهاي قارچ از ميسليوم منشعب مي‌گردند. روي اين كنيديوفرها، كنيديهاي گلابي شكل كه داراي سه سلول مي‌باشند و به صورت تكي يا گروهي توليد مي‌شوند. كنيديها بوسيله دنباله‌اي به كنيديوفر چسبيده و از همين محل نيز از آن جدا مي‌گردند. يك تا 20 كنيدي ممكن است روي هر كنيديوفر توليد شود.
قسمت پايه كنيديوفر باد كرده زيتوني تا دودي شكل و وقتي به طرف بالا مي‌رود، كم رنگ‌تر ميشود. كنيديها از نظر اندازه و شكل قابل تغيير، گلابي شكل تا تخم‌مرغي در پايه پهن و در انتها باريك هستند. كنيديها از سلولهاي پايه و انتهايي و گاه گاهي از سلول وسطي نيز جوانه مي‌زنند. اندازه كنيديهاي قارچ بطور قابل توجهي در ميان ايزوله‌هاو در شرايط محيطي مختلف با هم فرق مي‌كند، ولي بطور كلي در بررسيهاي انجام شده معلوم شده است كه اندازه كنيديهايي كه در درجه حرارت بالا تشكيل مي‌شوند، بلندتر از آنهايي است كه در درجه حرارت پايين‌تر توليد مي‌شوند.
عامل بيماري بلاست روي محيطهاي مصنوعي به سادگي رشد كرده و توليد اسپور مي‌نمايد. رنگ ميسليوم در نژادهاي مختلف قارچ روي محيطهاي مختلف با هم فرق دارند.بعضي از نژادهاي اين قارچ روي محيطهاي مصنوعي اسپورزائي كمتري داشته و همين‌طور اندازه كنيديها در نژادهاي مختلف روي محطهاي كشت مختلف با هم فرق دارد.
علائم بیماری بلاست برنج:
نقطه های قهوه ای کوچک بر روی برگ ها در مرحله ابتدایی بیماری تشکیل می شود. سپس نقطه ها به صورت لکه های محدود و دوکی شکل با انتهای تیز گسترده می شود. از لحاظ ظاهر این لکه ها مرکز متمایل به خاکستری با حاشیه قهوه ای دارند.
این علائم زمانی بروز می کند که گیاه هنوز شروع به خوشه دهی نکرده باشد.
اما زمانی که گیاه حداقل ۲۰ درصد از خوشه های خود را نمایان کرده باشد علائم ان در خوشه ها بیشتر نمایان می شود. به این صورت که حلقه های سیاه و قهوه ای در یقه خوشه ها ویا لکه های قهوه ای کوچک بر روی گلوم ها نمایان می شود.
شرایط مطلوب برای بیماری بلاست:
1- دمای شب کمتر از ۲۰ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی بالای ۹۰درصد باشد.
2- هوا ابری یا بارانی (به صورت مه)باشد.هرچه میزان نور افتاب کمتر باشد شرایط برای بیماری بلاست محیا تر است.
3- استفاده زیاد از کود های نیتروژنه که عمدتا اوره می باشد
4- وجود علف های هرز باریک برگ که به عنوان میزبان جانبی عمل می نماید.
5- استفاده از بذرهای الوده(همان بذر هایی که در خزانه رشد می کنند)
کنترل ارگانیک:
روش های مبارزه با بیماری بلاست برنج:
1- کشت ارقام مقاوم در برابر این بیماری
2- کاهش مصرف کود های نیترژنه (متناسب با نیاز گیاه و خاک)
3- خیساندن بذر با محلول قارچ کش تری سیکازول ۶درصد ۲۴ساعت قبل از نشا کاری
4- سمپاشی با قارچ کش تری سیکازول ۶ درصد دوبار با فواصل ۲۵ روز
5- استفاده از قارچ کش هایی مثل ناتیوو یا ویستا
6- سمپاشی با قارچ کش ادی فنفوس به میزان ۱میلی لیتر در ۱لیتر اب برای زمانی که گیاه بعد از خوشه دادن دچار بلاست شده است
7- از بین بردن و سوزاندن کلش و بقایای الوده که از محصول قبل باقی مانده است.
با انجام موارد بالا شما تا حد بسیار زیادی می توانید از این بیماری جلوگیری کنید و در صورت مواجه با این بیماری روش های درمانی را در پیش بگیرید و مشکل را برطرف سازید.
