سفیدک سطحی (به انگلیسی: Powdery mildew) یکی از انواع بیماری‌های درختان است. این نوع بیماری در اثر یک نوع قارچ ایجاد میشود. بیماری از یک نقطه آغاز شده و بتدریج به تمام گیاه سرایت کرده و گسترش می‌یابد. شکل ظاهری برگ در بیماری سفیدک سطحی، سفید رنگ شده و حالتی مشابه پاشیده شدن آرد بر روی برگ به وجود می‌آید و تشخیص آن نسبتاً آسان است.
بیماری سفیدک پودری درختان هسته دار (بیماری سفیدک سطحی یا سفیدک نمدی هلو) اولین بار در ایران در اطراف تهران درسال ۱۳۲۶ توسط اسفندیاری گزارش شده است. معمولا درهرجا که هلو کشت میشود بیماری نیز دیده میشود. علاوه بر هلو به شلیل نیز حمله میکند در ادامه مطلب به شرح ان خواهیم پرداخت.
سفیدک سطحی درختان هسته دار
بیماری سفیدک سطحی یا سفیدک نمدی هلو اولین بار در ایران دراطراف تهران درسال ۱۳۲۶ توسط اسفندیاری گزارش شده است. معمولا درهرجا که هلو کشت میشود بیماری نیز دیده میشود. علاوه بر هلو به شلیل نیز حمله میکند.
نشانه‌های بیماری سفیدک سطحی
روی برگ در ابتدا بصورت ایجاد لکه‌های سبز کمرنگ و یا مایل به قهوه‌ای و در نهایت تشکیل بافت نمدی است. برگهای پیر بندرت مورد حمله قارچ قرار میگیرند و مقاومند. خسارت بیماری در حالتی که به میوه حمله میکند فوق‌الاده زیاد است زیرا ارزش و بازار پسندی میوه بطور محسوس تقلیل می‌یابد. قسمتهای لکهدار میوه سفت و سخت شده و از رشد طبیعی باز می‌ماند. سرشاخه‌های مبتلا به قارچ باریک و ضعیف مانده وجوانه‌های آنها کوچک میشود.
علائم سفیدک سطحی (پودری) هلو در تمام طول سال روي درختان آلوده مشاهده میشود. در اوایل بهار چند هفته پس از باز شدن برگها تا اواخر تابستان نشانه ي بیماري روي برگ و میوه کاملاً مشهود است. در اواخر پاییز و زمستان که درخت برگ ندارد باید سرشاخه های درخت بیمار را معاینه کرد. تشخیص بیماري در جوانه ها تنها به روش رنگ آمیزي و مشاه دهي آنها زیر میکروسکوپ میسر است.
روي برگ:
سه تا چهار هفته پس از بازشدن برگ لکه هاي کوچک سفید رنگ بی شکلی، در سطح رویی و گاهی زیرین برگها دیده میشوند. دو سه روز بعد بشرهي برگ در محل برگها سبزکمرنگ و مایل به قهوه ای میشود و نهایتاً برگ کمی چین دار می شود. برگهاي پیر به ندرت مورد حمله قارچ قرار میگیرند و مقاومترند.
روي میوه:
ایجاد لکه های گرد روي میوه که اگر میوه سبز باشد، لکه سفید و اگر میوه متمایل به قرمز باشد ایجاد لکه های زرد چرکین میکند. فعالیت قارچ روي میوه های با قطر 1 تا 5.2 سانتیمتر باعث توقف رشد و ریزش آنها میشود. در میوه هایی که دیرتر مورد حملهي بیماري قرار میگیرند قسمت های لکهدار میوه سخت و سفت شده و از رشد طبیعی خود باز میمانند درنتیجه ممکن است میوه ها تا اندازهاي بدشکل شوند. قطر لکه هاي بیماری روي میوه از چند میلیمتر تا چند سانتیمتر متغییر است. گاهی لکه ها تا نصف سطح میوه را اشغال میکنند و گاهی میوه در محل لکه ها ترك بر میدارد، کمی یا زیادي آلودگی میوه به ارقام هلو بستگی دارد.
روي سرشاخه:
در اواخر بهار که برگها بالغ شده و مقاوم میشوند و از سوي دیگر شدت بیماري سفیدک سطحی به حداکثر خود میرسد، سرشاخه ها مورد حمله قرار میگیرند و از یک قشر نازك نمدي شکل که اجتماعی از ریسه هاي درهم پیچیدهي قارچ است پوشیده میشود. در فصل پاییز معمولاً در باغهای آلوده، روي درختان مبتلا، تعداد زیادي از سرشاخه هاي جوان آلوده که داراي تعداد زیادی نقاط تیره رنگ هستند و 2 تا 3 سانتیمتر انتهایی آنها خشکیده است نظر بیننده را به خود جلب میکند.
عامل بیماری سفیدک پودری
قارچ Sphaerotheca pannosa var. Persica عامل بروز بیماری است. علت نامگذاری آن به پانوزا بواسطه تولید حالت نمدی است. قارچ انگل اجباری است و نمی توان آن را روی محیط کشت پرورش داد. این قارچ زمستان را به دو صورت ریسه درجوانه و بصورت کلیستوتیسیم می‌گذراند.
تولید مثل غیر جنسی با تولید کونیدیوم صورت می گیرد که کنیدی آن oidium leucoconium نام دارد.
تولید مثل جنسی با تولید کلیستوستیوم clestothecium صورت می گیرد که داخل آن یک آسک تخم مرغی یا کروی و ۸ آسکوسپور وجود دارد .
عامل بیماري سفیدک پودری (نمدی) هلو و شلیل در بیشتر موارد Sphaerotheca pannosa است. ریسه هاي آن در سطح میزبان مستقر شده و مکینه های آن داخل سلولهاي اپیدرم میزبان نفوذ میکنند. میسلیومها و اندامهاي تولیدمثل غیرجنسی آن روي شاخ و برگ میزبان به قدری زیادند که قشري نمدي شکل را به وجود میاورند. معمولاً روي گیلاس، آلبالو و گوجه وحشیclandestine Podosphaera ،و روي زرد آلو P. tridactyla عامل سفیدک پودی هستند. میسلیوم Sphaerotheca pannosa سفیدرنگ است. ریسه ها نازكاند و 3 تا 7 میلی متر قطر دارند. کنیديها در زنجیر و روي کنیدیوفورهاي افراشته به وجود می آیند.
شاید این مطلب را هم دوست داشته باشید: بیماری قارچی سفیدک سطحی (Powdery Mildew)
چرخه زندگی
با قرار گرفتن کنیدی روی یکی از اندام های میزبان و استقرار آن در مکان مناسب و شرایط مطلوب جوانه می زند و لوله زایا از آن خارج شده و در انتهای آن Appressarium یا آلت چسبنده برای جاگیری و پیدایش مکینه بوجود می آید . این به منظور ارتباط غذایی با پروتوپلاسم سلول میزبان تولید می شود .
یک دوره زندگی غیر جنسی قارچ عبارتست از پیدایش کنیدی، آلودگی، تولید کنیدیفور و سرانجام تشکیل کنیدی جمعاً ۵-۶ روز طول می کشد. بنابراین در فصل بهار و احیاناً تابستان ممکن است ده ها مرتبه این دوره تکرار شود هرچه این چرخه های غیر جنسی بیشتر باشد دامنه انتشار و شدت بیماری نیز افزونتر خواهد بود. با ختم مرحله کنیدی دار، دوره غیر جنسی قارچ به پایان می رسد و قارچ وارد مرحله تولید مثل جنسی می شود.
اندام تولید مثل جنسی قارچ سفیدک سطحی هلو کلیستوتسیوم است که با تشکیل آن دوره زندگی قارج تکمیل می شود ولی معمولاً تشکیل کلیستوتس روی درختان بارآور همیشگی نمی باشد. قبلاً تصور می شد که قارچ زمستان را بصورت کلیستوتسیوم به سر می برد. اما آقای اسمیت پس از مشاهدات بسیار اظهار داشت این قارچ زمستان را بصورت ریسه در جوانه های در حال خواب میزبان به سر می برد.
مبارزه با سفیدک سطحی
براي مبارزه با سفیدک سطحی درختان میوه هسته دار میتوان از قارچکشها استفاده کرد. میزبانهای آلوده را حذف نمود یا از ارقام مقاوم بهره گرفت. حذف و انهدام بوته هاي گلسرخ آلوده واقع در مجاورت باغهاي زردآلو، شلیل، هلو و آلو توصیه می شود. هرگونه عملیات باغبانی که موجب افزایش جریان هوا (در باغ و داخل تاج پوشش درخت ها) و کاهش رطوبت شود، در جلوگیري از بیماري و کاهش شدت آن مؤثر بوده، باید اعمال گردد. از کاراتان به نسبت یک در هزار و همچنین الوزال( گوگرد وتابل) به نسبت 2 تا 3 در هزار می توان براي کنترل سفیدک سطحی هلو استفاده کرد. حداقل باید 3 بار سمپاشی صورت گیرد. در صورت شدت بیماري دفعات سمپاشی هفت بار به فاصله ي ده روز از هم دیگر نیز توصیه شده است.
از قارچکش های جذبی مانند بنلیت( بنومیل) نیز میتوان به نسبت 5.0 تا 8.0 در هزار استفاده کرد. مبارزه با سفیدک سطحی هلو ( و دیگر درختان میوه هسته دار) و کنترل آن به محض ظهور اولین علائم بیماري نسبتاً آسان و قرین موفقیت است، در حالی که این امر در مراحلی که سفیدک بیشتر سر شاخه ها و برگهاي درخت را پوشانده و پوشش آردی تشکیل داده، بسیار مشکل است. بهترین زمان سمپاشی وقتی است که گلبرگ های درخت ریخته و میوه تشکیل شده باشد. حداقل 3 و حداکثر 7 بار بسته به ضعف و شدت بیماري باید درختان مبتلا سمپاشی شوند. سمپاشی اول پس از ریزش گلبرگها و سمپاشی هاي بعدي به فاصله 10 تا 14 روز به عمل می آیند.
مبارزه زراعی :
۱- هرچه مقدار ازت خاک بیشتر باشد همان اندازه بافت گیاه اسفنجی شده و نسبت به سفیدک حساس تر است.
۲- استفاده از رقم مقاوم، هلوهای پاییزه مقاوم هستند. ( ارقام هلوی مخملی کاردی و حاج کاظمی نسبت به بیماری بسیار حساس هستند) .
مبارزه شیمیایی با سفیدک پودری :
سم پاشی با سموم گوگردی، قارچ کش آلی کاراتان و همینطور قارچ کش های سیستمکی کالیکسین و توپاس استفاده می شود ( حداقل سه نوبت و حداکثر هفت نوبت سم پاشی به فاصله ده روز علیه بیماری توصیه میشود )
نکته قابل ملاحظه در مبارزه شیمیایی، تشخیص موقع سم پاشی است چنانچه پوشش آردی روی برگ ها تشکیل شود کار مبارزه مشکل خواهد شد. بهترین موقع سم پاشی زمانیست که گلبرگ های درخت ریخته و میوه تشکیل شده باشد.
