بلایت فوزاریوم (FHB) یکی از مخرب‌‌ترین بیماری هایی است که می‌تواند مزارع گندم را آلوده کند. سفید شدن بخش سنبله گندم، به‌دلیل حمله نوعی قارچ به‌نام فوزاریوم به سنبلچه اتفاق می‌افتد که یکی از بیماری‌های شایع گیاهی در سراسر جهان است. این بیماری توسط گونه های مختلفی از قارچ‌ها همچون Fusarium و Microdochium ایجاد میشود. سفید شدن سنبله گندم در مناطقی با آب‌و‌هوای گرم و معتدل اتفاق می‌افتد؛ اما آغاز این بیماری در فصل زمستان است. نحوه حمله این بیماری قارچی به گیاهان به این شکل است که با لانه‌گذاری روی بذرهای کاشته شده یا بقایای باقیمانده گیاه در فصل زمستان، آن را آلوده می‌کنند. با شروع فصل بهار، لانه‌‌گذاری‌های انجام شده توسط اسپورهای هوازی (کنیدی‌ها یا آسکوسپورهای حاصل از منابع آلودگی) جابجا شده -در شرایط رطوبت و بارندگی و در زمان گلدهی گیاه- سنبله‌ها را آلوده می‌کنند. بیماری قارچ فوزاریوم یا بادزدگی، از طریق نفوذ به بافت اجزای ریشه گیاه نیز می‌تواند سبب آلوده‌شدن غلات شود.
از مهم‌ترین عوارض این بیماری، ریز و چروکیده شده دانه‌ها و پوچ شدن خوشه‌هاست که سبب به‌وجود آمدن محصولی نامرغوب و خسارات اقتصادی به کشاورزان میشود. اگر محور گیاه آلوده شود، تمامی بافت‌های بالاتر و سنبله‌ها، خشک و ضعیف می‌شوند. سنبلچه‌های سفید اغلب یا حاوی دانه‌های ریز هستند و یا اینکه به‌طور کامل، پوچ می‌شوند. خسارات بیماری قارچی بادزدگی، تنها متوجه خوشه گیاه نیست. این بیماری می‌تواند سبب ایجاد لکه‌های سوختگی روی برگ و ساقه گیاه نیز بشود.
اگر محصول آلوده به توکسین قارچی توسط حیوانات و انسان‌ها مصرف شود، امکان ابتلای آن‌ها به بیماری‌های خطرناک وجود دارد.
عامل بیماری:
نشانه های بیماری فوزاریوم :
🍂 گیاهان بیمار معمولا چندین ساقه تشکیل می دهند که در انتهای هر ساقه یک سنبله تشکیل می شود.
🍂 هر سنبله چندین سنیلچه دارد که در جهات مختلف تشکیل می شوند.
🍂 اولین علائم فوزاریوم خوشه مدتی بعد از گلدهی ظاهر می شود.
🍂 در اثر بیماری قسمتی از بالا، وسط و یا پایین و یا تمامی خوشه ممکن است سفید شود.
🍂 دانه های آلوده وزن کمی داشته و اندازه کوچک تری دارند همچنین سفید رنگ و چروکیده هستند.
🍂 در صورت گرم و مرطوب بودن محیط اسپورهای قارچ (sporodochia) به رنگ صورتی، روی اندام های آلوده مشاهده می شود.
🍂 در انتهای فصل اندام های کروی سیاه مایل به آبی قارچ که در واقع اندام های جنسی آن هستند (perithecia) روی سنبلچه های آلوده مشاهده می شوند.
چرخه بیماری و شرایط مناسب برای گسترش فوزاریوم خوشه گندم:
قارچ عامل بیماری در بقایای محصولات آلوده زمستانگذرانی می کند. روی این بقایای آلوده قارچ تولید اندام های غیرجنسی (Macroconidia) می کند که توسط قطرات باران و یا باد به سایر گیاهان و یا بقایای گیاهی منتقل می شوند. زمانیکه آب و هوا گرم، مرطوب و خیس باشد، مرحله جنسی قارچ (Gibberella zeae) روی اندام های آلوده توسعه پیدا می‌کند.
پریتسیوم های سیاه مایل به آبی روی سطح این بقایا تشکیل می شوند و بلافاصله اسپورهای جنسی یا آسکوسپورها را در هوا پراکنده می کنند. این آسکوسپورها به وسیله باد جا به جا شده و گاهی ممکن است مسافت های طولانی را طی کنند.
آلودگی جدید زمانی اتفاق می افتد که آسکوسپورها و یا ماکروکنیدی ها روی خوشه‌ی گندم های حساس قرار گیرند.
روش های کنترل فوزاریوم خوشه گندم:
با انجام یکسری از روش‌های درمانی، می‌توان فرآیند پیشرفت این بیماری را در مزارع گندم، کنترل کرد. این روش‌ها عبارتند از:
۱. رعایت فاصله کشت
همانطور که در بخش‌های پیشین اشاره کردیم، یکی از دلایل سفید شدن سنبله گندم، کاشت گندم در زمینی است که قبلا در آن ذرت کشت شده‌است. بیماری فوزاریوم باعث پوسيدگي ساقه، دانه، و كاكل ذرت شده كه به‌مدت چند سال مي‌تواند در ذرت و بقاياي گياه باقي بماند. با کشت گندم در چنین زمینی، احتمال آلوده شده خوشه‌های گندم صددرصد است.
۲. کاشت بذر مرغوب
یکی دیگر از روش‌های جلوگیری از این بیماری، کاشت دانه‌های سالم است. اگر دانه‌های شما نامرغوب، چروکیده و سبک وزن باشند، ظهور این بیماری در مزرعه شما قطعی است. برخی از کشاورزان، از بذر مرغوب و ضدعفونی‌شده استفاده می‌کنند تا سنبله‌های گندم سفید نشود؛ هرچند تضمینی برای جلوگیری از توسعه و گسترش این بیماری در مراحل بعدی وجود ندارد.
۳. ضدعفونی کردن بذر با قارچ‌کش‌ها
یکی از روش‌های جلوگیری از آلوده‌شدن بذرها، استفاده از قارچ‌کش‌های سیستمیک و ترکیب آن‌ها با سمومی همچون سوميايت، كاربندازيم و تيرام برای اثرگذاری بیشتر است.
۴. آماده‌سازی زمین پیش از کشت
یکی دیگر از راهکارهای جلوگیری از بروز بیماری قارچی فوزاریوم، آماده‌سازی زمین پیش از کشت گندم است. در این مرحله زمین کشاورزی باید تا حد امکان، از کلیه بقایای گیاهی محصولات قبلی پاک شود. شخم عميق و تميز كردن مزرعه از بقاياي گياهي آلوده، در بهداشت کلی زمین و جلوگیری از بروز بیماری‌ها، بسیار موثر است.
۵. کاشت در فصل پاییز
بهترین زمان کاشت گندم در فصل پاییز و به هنگام خنک بودن هوا است. زمانیکه دمای هوا ۱۵ درجه سانتیگراد است، بهترین زمان کاشت در فصل بهار و پاییز است.
۶. استفاده از کود هیومیک اسید به جای کودهای گیاهی
تاثیر هیومیک اسید روی گیاه گندم قابل انکار نیست. کودهای گیاهی اغلب حاوی بقایای گیاهی آلوده هستند که زمینه ابتلای بوته‌ها و خوشه‌های گندم به بیماری‌های قارچی را فراهم می‌کنند. استفاده از کود هیومیک اسید در اشکال مایع، پودری و پرک، این امکان را فراهم می‌کند که شما خاک زمین خود را به صورت سالم تغذیه کنید و از بروز بیماری‌های قارچی، جلوگیری نمایید. ضمن اینکه کود هیومیک اسید، در رشد ریشه گیاه و افزایش کیفیت محصول، نقش بسزایی دارد. عدم استفاده از واريته‌هاي حساس به بيماري، یکی دیگر از روش‌های کنترل این بیماری است.
۷. استفاده از ارقام مقاوم جو، گندم، يولاف و چاودار
به طور خلاصه شناسايي و معرفي ارقام مقاوم، رعايت تناوب زراعي، انهدام بقاياي آلوده گياهي، استفاده از کود هیومیک اسید و ضد عفوني کردن بذر پیش از کاشت با سمومي همچون تيرام، ويتاواكس و غیره، در كاهش آلودگي قارچی و جلوگیری از خسارات جانی و اقتصادی موثرند.
