بیماری گیاهی به آن دسته از خساراتی گفته می شود که ناشی از تکثیر موجودات میکروسکوپی نظیر قارچها، ویروسها، ویروئیدها، باکتریها، نماتدها و فیتوپلاسماها درون بافت گیاهی ایجاد می شود، این موجودات میکروسکوپی به شیوه های گوناگون از روشهای مکانیکی و زراعی گرفته تا کمک گرفتن از ناقلین حشره ای به میزبان خود وارد شده و برای تکثیر خود درون بافت گیاهی از امکانات درون سلولهای گیاه استفاده کرده و همین امر سبب ایجاد عوارضی نظیر بد شکلی بافت گیاهی، ضعف و کاهش رشد و همینطور کاهش باردهی در درختان میوه می شوند. بیماری لب شتری هلو توسط قارچهای میکروسکوپی از راسته آسکومیستها ایجاد می شود، آسکومیستها راسته ی بزرگی از قارچها هستند که تعداد زیادی از آنها بیمارگر انواع مختلف گونه های گیاهی هستند، برخی اختصاصی و برخی دیگر غیر اختصاصی می باشند، آسکومایستی که بیماری لب شتری هلو را ایجاد می کند Taphrina deformans نام داشته و با ایجاد علائم بد شکلی شدید در برگهای هلو شناخته می شود.
بیماری لب شتری هلو چیست و چطور کنترل می‌شود؟
بیماری لب شتری هلو یا پیچ خوردگی برگ هلو ناشی از قارچ آسکومایسیت (Taphrina deformans) یک بیماری بسیار جدی است که عامل بیماری باعث آسیب قابل توجهی به درخت و محصول می شود. این آسیب ها شامل ریزش شدید برگ درخت هلو، کاهش قابل توجه تولید میوه هلو و حتی خشک شدن کامل درخت هلو می شود. بیماری لب شتری هلو با نام های پیچیدگی برگ هلو، لب شتری هلو، باد سرخ، تاول برگ هلو و بلایت تافرینایی نیز شناخته می شود.
قارچ آسکومایسیت در فاصله بین اواسط اردیبهشت ماه تا اواخر خرداد ماه به وفور روی برگ های درخت رشد کرده و فاز دوم رشد خود را در تابستان و پاییز بر روی برگ ها سپری می کند. محیط مناسب برای رشد و تکثیر این بیماری، بیشتر سرد و مرطوب است و در دمای ۶ تا ۲۶ درجه و بارندگی ۲۴ ساعته به میزان ۱۲ میلی متر به خوبی رشد می کند.
در صورتی که این بارندگی در زمانی اتفاق بیافتد که جوانه در حال باز شدن هستند، شدت بیماری به طور صعودی و غیر قابل کنترلی افزایش می یابد. در این موقع، سلول های آلوده شده گیاه به قارچ آسکومایسیت بزرگ می شوند و پس از تغییر رنگ، باعث پیچیدگی، تورم، خشک شدن و تغییر رنگ سرشاخه های گیاه می شوند.
سیکل زندگی بیماری لب شتری هلو:
داشتن علم و اطلاعات کافی در رابطه با سیکل زندگی بیماریهای قارچی در درجه اول به ما کمک می کند بفهمیم این بیماریها چگونه به درختان منتقل شده و با دانستن این موضوع جلوی انتقال آنها را تا جای ممکن بگیریم، در درجه دوم حساس ترین مرحله برای کنترل بیماری را دریافته و می توانیم زمان صحیح کنترل را پیدا کنیم و در نهایت با دانستن چرخه ی زندگی بیماری قارچی می توانیم شدت خسارت وارد شده در اثر بیماری را به خوبی پیش بینی کرده و با ایجاد نقص در این چرخه بتوانیم به خوبی بیماری را کنترل کنیم.
قارچ عامل بیماری دارای دو مرحله ی جنسی و غیر جنسی در چرخه ی زندگی خود می باشد، کنیدیهای قارچ در اوایل بهار و پیش از باز شدن جوانه ها بر روی سلولهای گیاه نشسته و بلافاصله پس از باز شدن برگها این کنیدیها با تولید هوستوریوم وارد بافت سلولی می شود، پس از ورود به بافت به صورت درون سلولی و بین سلولی رشد می کنند و از مواد غذایی داخل سلولهای گیاه تغذیه می کنند، تغذیه از مواد غذایی سلولهای گیاهی سبب ضعف کلی درخت و ریزش برگ و میوه های جوان شده و از طرفی رشد درون سلولی این بیماری سبب ایجاد هایپر تروفی و هایپر پلازی سلولهای بیمار شده و در نهایت ایجاد بد شکلی می کند، باغداران این مرحله از بیماری را به خوبی می شناسند اما باید گفت این مرحله قارچ از دسترس دور بوده و کنترل آن به سختی صورت می گیرد، پس از اینکه سلولهای گیاهی به طور کامل آلوده شدند قارچ به منظور حفظ بقای خود به خارج از سلول گیاهی و روی سطح برگ آمده و در آنجا تولید مثل جنسی خود را تکمیل می کند، پس از انجام تولید مثل جنسی آسکوسپورهایی را برای پراکنش در باغ تولید می کنند، این آسکوسپورها به راحتی منتقل شده و به درختان دیگر منتقل می شوند، علاوه بر این آسکوسپورها می توانند فاز زمستان گذران قارچ درون برگهای آلوده ریخته کف باغ باشند و به محض مساعد شدن شرایط دمایی این اسپورهای جنسی به روی برگهای جوان رفته و برگهای جوان را به سرعت آلوده می کنند.
انتشار بیماری لب شتری هلو
جالب است بدانید، علاوه بر هلو، سایر میوه های هسته دار و حتی بادام نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. حلقه برگ هلو متعلق به جنس Taphrina (syno Exoascus) است که در آن همه گونه های Exoascus طبقه بندی می شوند. از این میان ، Taphrina wiesneri (syn. T. cerasi) گیلاس ، برخی انواع آلو، و T. armeniacae زردآلو را آلوده می کند.
این قارچ برای اولین بار در سال ۱۸۴۱ به طور مستقیم از سوی کشاورزان اروپایی که به کشت هلو مشغول بودند معرفی شد که مستقیماً از درختان بومی چین منتشر شده بود.
این بیماری در مناطق گرم و خشک، خطر جدی تلقی نمی شود اما در مناطق سرد و مرطوب بسیار جدی است. بیماری لب شتری هلو در آمریکای شمالی و جنوبی، استرالیا، آفریقا، ژاپن، چین و سایر کشورهای اروپای غربی منتشر شده و در ایران نیز، در بسیاری از باغات هلو در اصفهان، شمال ایران به خصوص گرگان، آذربایجان، زنجان و خراسان و همچنین قسمت های مرکز ایران مشاهده شده است.
دامنه ی میزبانی و پراکنش جغرافیایی بیماری لب شتری هلو:
بیماری لب شتری هلو بر خلاف نام آن که تنها به نهال هلو اشاره دارد و به اولین تشخیص این بیماری بر روی هلو در اروپا بر می گردد، بسیاری از درختان میوه هسته دار که دارای میوه شفت می باشند مانند آلو، هلو، زرد آلو و بادام را نیز آلوده می کنند، وسعت دامنه ی میزبانی نشان می دهد که این بیماری به راحتی می تواند در طبیعت دوام آورده و راه های مختلفی را برای آلوده سازی و زمستان گذرانی پیش رو خواهد داشت، زمستان گذرانی بیماری داخل برگهای ریخته کف باغ انجام می شود و این نشان دهنده ی قدرت بقای این بیماری خارج از سلولهای زنده بوده و همین امر می تواند سبب پراکنش و قدرت آلوده سازی بیشتر این بیماری باشد، در رابطه با پراکنش جغرافیایی این بیماری باید گفت این بیماری در تمام مناطق با آب و هوای معتدل که میزبان حساس آن وجود داشته باشد گسترش داشته و گسترش جهانی دارد، در مناطق گرم و خشک پراکنش و شدت خسارت این بیماری جدی نبوده و نگرانی زیادی از بابت این بیماری وجود نداردحتی اگر این بیماری به صورت پراکنده در باغ منتشر شود شانس همه گیر شدن به صورت جدی وجود نخواهد داشت، اما به هرحال چیزی که در مورد این بیماری اهمیت دارد این است که میزبانان این بیماری که انواع درختان هسته دار می باشد در ایران به طور هکتاری در مناطق معتدل و پر باران کاشته می شود و همین سبب جدی شدن خسارت بیماری لب شتری هلو می شو
علائم بیماری لب شتری هلو:
بیماری لب شتری هلو به انواع بافتهای گیاهی اعم از برگ، جوانه و میوه حمله کرده و بر روی آنها ایجاد علائم می کند، به طور کلی علائم قابل مشاهده ی این بیماری به زمانی بر می گردد که قارچ بیمارگر بافت گیاه را درگیر کرده و با ایجاد بزرگ شدن سلولها (هیپر تروفی) و تکثیر سرطانی سلولها (هایپر پلازی) روی اندامهای آلوده شده ایجاد تورم، بد شکلی و پیچیدگی می کند. پیچ خوردگی برگ هلو ممکن است بسیاری از گیاهان را آلوده کند. اما مسلماً بر روی درخت هلو تأثیر بیشتری دارد. بنابراین این بیماری ابتدا بر روی برگ ها و سپس روی میوه ها ، روی شاخه ها و گاهی حتی بر روی گلها ظاهر می شود. اطلاق واژه ی لب شتری به دلیل قرمز رنگ بودن بافت برگ آلوده و همینطور درشت شدن برگها بوده و این علائم بر روی میوه ممکن است به صورت بد شکلی در میوه ظاهر شود.
برگها
بسته به شدت آلودگی توسط Taphrina deformans ، این بیماری یا در چند برگ یا روی کل شاخ و برگ یافت می شود. علامت بارز آن، پیچ خوردگی یا اعوجاج برگ است.
اعوجاج برگها ناشی از هایپرپلازی سلولی شدید است. که در اثر عملکرد غیرطبیعی بافتهای پارانشیمی ایجاد می شود. و به صورت ماکروسکوپی با ضخیم شدن موضعی یا کامل پهنک برگ و پیچ خوردن آنها آشکار می شود. علاوه بر این ، قسمتهای آسیب دیده برگها نرمتر از دست نخورده می شوند.
این پدیده همچنین با تغییر رنگ سطح برگ همراه است. برگها ابتدا کلروتیک ، سپس بنفش – قرمز یا بنفش ، و سپس زرد مایل به قرمز یا زرد – و در نهایت خاکستری می شوند.
در طول دوره تولید مثل قارچ، آسکوسپورهای عامل بیماری زا در نواحی متورم ظاهر می شوند و به باعث ایجاد گرد خاکستری رنگ یا ظاهر مخملی بر روی برگ ها می شوند. در آخرین مرحله آلودگی، برگها قهوه ای می شوند، به تدریج پژمرده می شوند ، خشک می شوند و سپس در اواخر بهار با اوایل تابستان دچار ریزش می گردند.
در شرایط شدید بیماری ، ریزش برگ گسترده ای مشاهده می شود و اولین موج پوشش گیاهی بهاری را می توان به طور کامل از بین برد. پس از آن دومین موج رویشی اتفاق می افتد. که به طرز عجیبی تحت تأثیر قارچ قرار نمی گیرد. اما رشد آن بر درخت تأثیر زیادی می گذارد. پیامد آن کاهش ناگهانی تولید میوه است.
از دیگر علائم این بیماری می توان به ریزش برگها و میوه ها اشاره کرد که در اثر ضعف کلی در درختان تحت تاثیر ابتلا به بیماری ایجاد می شود، در مراحل سیکل زندگی این بیماری به مرحله ای اشاره کردیم که قارچ بیمارگر از برگ خارج شده و روی سطح برگ آسکوسپورها را تولید می کند، در این مرحله آسکوسپورها به شکل یک لایه ی خاکستری بر روی برگ و با کمک یک لوپ ساده قابل مشاهده خواهد بود.
شاخه های جوان
پیچ خوردگی برگ هلو شاخه های جوان را نیز آلوده می کند. رنگ شاخه های آلوده به سبز روشن یا زرد تغییر می کند ، ضخیم تر می شوند و تأخیر رشد. پیچ خوردگی و گاهی ترشح صمغ مشاهده می شود. اغلب اوقات ، در نتیجه فعالیت پاتوژن، کاملاً خشک می شوند.
میوه ها
یکی از نشانه های آلوده شدن میوه، مشاهده نقطه‌های رنگی نامنظم و متورم بر روی میوه است. این نقطه ها معمولاً بدون پرز و چروک معمول هلو هستند. و رنگ آنها زرد مایل به قرمز بوده و دارای ظاهر صیقلی هستند. اما با گذشت زمان بافت چوب پنبه‌ای پیدا کرده. و باز می‌شوند. میوه‌های آلوده غالباً به مدت طولانی بر روی درخت باقی نمی‌مانند.
شیوه های انتقال و پراکنش بیماری:
شیوه های انتقال این بیماری به شیوه ی زمستان‌گذرانی و تولید مثل جنسی قارچ بستگی دارد، این بیماری همان طور که پیش تر نیز بیان شد داخل برگهای آلوده ریخته کف باغ زمستان گذرانی کرده و در بهار با مساعد شدن شرایط اسپورهای آلوده کننده از روی برگهای کف باغ با کمک قطرات باران و پدیده ای به نان watersplash بر روی بافت برگ تازه جوانه زده قرار می گیرند و پس از قرار گرفتن بر روی محل مناسب به داخل بافت برگ نفوذ می کنند، بنابراین پدیده ی watersplash یا همان چکیده زدن قطرات باران پس از برخورد با زمین اولین و مهمترین راه پراکنش این بیماری در ابتدای فصل می باشد، راه دوم گسترش آلودگی با استفاده از لباس، دست و کفش کارگران در باغ صورت می گیرد و در نهایت خرید نهال آلوده نیز می تواند سبب ورود عامل بیماری به باغ شود، دانستن راه های انتقال می تواند به ما کمک کند که با جلوگیری از شیوه های انتقال سیکل زندگی قارچ را ناقص کرده و جلوی انتشار و تکمیل سیکل زندگی آنها گرفته شود.
عوامل تشدید کننده ی خسارت بیماری لب شتری در درختان هلو:
قطعا در شرایط هر بیماری عواملی هستند که خسارت این بیماری را تشدید خواهند کرد در این مطلب به برسی عوامل تشدید کننده ی خسارت بیماری لب شتری هلو می پردازیم:
- ضعف درختان: درختانی که با کودهای مناسب تغذیه نشده و ضعیف شده باشند بیشتر می توانند تحت تاثیر قارچ بیماری قرار بگیرند و در صورت حمله ی بیماری خیلی زودتر از درختان قویتر از پا در می آیند.
- استفاده ی بیش از اندازه از کودهای ازته: استفاده از کودهای ازته بیشتر از اندازه ی مورد نیاز سبب ترد شدن و ضعیف شدن بافت دیواره ی سلولی می شود و بنابراین بیشتر می تواند در معرض خسارت حمله ی بیماریها قرار بگیرد.
- شرایط آب و هوای خنک: این بیماری در شرایط آب و هوای معتدل و خنک که حداکثر دما در تابستان به 25درجه سانتی گراد برسد بیشترین فعالیت را خواهد داشت، بنابراین چنانچه باغ هلو در منطقه ای با این شرایط آب و هوایی دارید باید در مورد ابتلا به این بیماری حساس باشید.
- بارندگی: بارندگی در انتهای زمستان، اوایل بهار و اواخر تابستان می تواند سبب گسترش فاز انتشار بیماری شده و سبب آلودگی تعداد بیشتری از درختان شود.
- عدم رعایت بهداشت زراعی: جمع نکردن برگهای آلوده ریخته کف باغ و همینطور عدم هرس شاخه های آلوده و انهدام آنها سبب می شود که اینوکولوم اولیه در سال آینده افزایش پیدا کرده و سبب تشدید خسارت بیماری در سال بعد خواهد شد.
روشهای کنترل بیماری لب شتری هلو:
روشهای کنترل بیماری در دو دسته پیشگیرانه و درمانی دسته بندی می شوند؛
روشهای پیشگیرانه:
- خرید نهال سالم: با خرید نهال هلو گواهی شده مانع از ورود عامل بیماری به باغ شوید.
- تقویت درختان: تقویت درختان با کودهای مناسب و مورد نیاز درختان می تواند مانع از خسارت بیماری شود، تغذیه ی درختان با استفاده از کودهای پتاس بالا سبب افزایش قدرت دفاع درختان شده و در صورت درگیر شدن خسارت کمتری می بینند.
- آبیاری منظم درختان: آبیاری منظم سبب کاهش ایجاد تنش در درختان شده و بنابراین از ضعف درخت و آسیب پذیر بودن آن جلوگیری می کند.
- آبیاری به شیوه ی قطره ای: آبیاری قطره ای به دلیل کنترل حرکت آب درون تیپ آبیاری و با جلوگیری از پدیده ی watersplash مانع از گسترش عامل بیماری در باغ می شود و نظم آبیاری نیز در این روش به خوبی حفظ می شود.
- رعایت بهداشت زراعی: رعایت بهداشت زراعی شامل از بین بردن برگهای ریخته کف باغ و همینطور جلوگیری از تردد کارگران از باغات آلوده در باغات سالم می تواند به جلوگیری از گسترش بیماری کمک کند.
- کاشت ارقام مقاوم: ارقام مقاوم با تولید دیواره های قوی تر می تواند مانع از ورود عامل بیماری شود.
- استفاده از روشهای پیش آگاهی برای تعیین زمان حرکت اسپورها و انتقال آنها بر روی درخت و در نتیجه تعیین زمان درست سم پاشی.
روشهای درمانی:
بسیاری از روشهای درمانی مبتنی بر همان روشهای پیشگیرانه می باشد چرا که اصل درمان و پیشگیری بر مبنای قدرت درختان در دفاع از خود در برابر بیماری و همینطور کاهش اینوکولوم اولیه ی بیماری می باشد.
- هرس شاخه های آلوده و سوزاندن آنها بیرون از باغ
- از بین بردن برگها و میوه های آلوده ریخته کف باغ و سوزاندن آنها
- تقویت درختان با کودهای پتاس بالا و مصرف ازت کمتر
- سم پاشی درختان قبل از ورود عامل بیماری به بافت برگ که در واقع قبل از تورم جوانه ها می باشد، قارچ عامل بیماری تا قبل از تورم جوانه ها بیرون بافت قرار داشته و استفاده از سموم با پایه ی مسی می تواند آنها را از بین ببرد، توصیه می شود نازل سم پاش بر روی زمین و برگهای کف زمین نیز گرفته شود.
- انهدام درختان با آلودگی بالا چرا که ممکن است عامل بیماری به بافتهای مقاوم تر نفوذ کرده باشد و جایگزین کردن آنها با ارقام مقاوم.
- بهترین روش برای کنترل آفت، استفاده از قارچکشهای مسی با درصد مس بالا است. روش کاربرد مخلوط بردو و کاپتان که در سالهای اخیر مورد استفاده بوده است در مواردی گیاه سوزی می‌شود.
دستور العمل اجرایی
انجام تغذیه مناسب و رعایت اصول باغبانی.
سم پاشی در فصل خواب در فاصله بین ریزش برگ تا تورم جوانه‌ها که اگر در انجام نشود. در تابستان برگها ریزش کرده و درخت در برابر سرمای زمستان از بین می‌رود.
زمان اولین سم پاشی در زمام ریزش برگها با اکسید مس(نوردکسWG57%) 2 تا ۳ در هزار یا اکسی کلرور مس WP35% مقدار ۳ در هزار در زمانی که دمای هوا زیر صفر نباشد. اگر سم پاشی در این زمان انجام نشود حتما در بهار قبل از تورم جوانه‌ها انجام شود. هچنین سمپاشی چهارگانه با بردو فیکس
اگر در بهار دمای گفته شده و بارندگی‌های پیوسته ادامه داشت. بعد از تمام شدن بارندگی‌ها یکبار سمپاشی برای جلوگیری از گسترش آلودگی بیشتر مفید خواهد بود. از زمان تورم جوانه‌ها تا زمان کامل شدن رشد برگ که تا اواخر اردیبهشت طول می‌کشد برای مبارزه با بیماریها مناسب است.
بعد از کامل شدن اندازه برگها مبارزه با بیماری فایده‌ای ندارد. در مناطقی که بارندگی زمستان و پاییز زیاد است به همراه قارچکش‌ها روغن‌های مناسب استفاده می‌شود تا دوام سم زیاد شود.
❓ سوالات متداول درباره بیماری لب شتری هلو
۱. بیماری لب شتری هلو چیست؟
بیماری لب شتری یا پیچیدگی برگ هلو یک بیماری قارچی است که توسط قارچ Taphrina deformans ایجاد می‌شود و باعث بدشکلی، پیچ خوردگی و تغییر رنگ برگهای درخت هلو می‌شود.
۲. علائم اصلی بیماری لب شتری در درختان هلو چیست؟
برگهای آلوده به‌صورت غیرعادی ضخیم، پیچ‌خورده، تاول‌دار و قرمز مایل به بنفش می‌شوند. در مراحل بعدی ممکن است برگها زرد شده و بریزند.
۳. بهترین زمان برای سمپاشی علیه بیماری لب شتری چه زمانی است؟
سمپاشی با قارچ‌کش مناسب باید در دوره خواب درخت (پاییز پس از ریزش برگها یا اواخر زمستان) انجام شود تا از آلودگی در ابتدای فصل رشد جلوگیری شود.
۴. چه قارچ‌کش‌هایی برای کنترل بیماری لب شتری توصیه می‌شود؟
قارچ‌کش‌هایی مانند ترکیبات مسی (مثل اکسی کلرور مس یا بردو)، یا قارچکشهای سیستمیک مثل تیوفانات متیل، برای پیشگیری و کنترل بیماری مؤثر هستند.
۵. آیا برگهای آلوده باید حذف شوند؟
بله، حذف برگهای آلوده و سوزاندن آنها به کاهش منبع آلودگی در باغ کمک می‌کند. همچنین، رعایت بهداشت باغ مثل جمع‌آوری برگهای ریخته‌شده بسیار مهم است.
۶. آیا این بیماری فقط در هلو دیده می‌شود؟
خیر، این بیماری ممکن است در سایر درختان میوه هسته‌دار مانند شلیل نیز دیده شود، اما هلو بیشترین حساسیت را دارد.
