تفاوت سرمازدگی با یخ زدگی
پس از سال‌ها بررسی و تحقیق همچنان بسیاری از افراد تفاوت میان سرمازدگی با یخ زدگی گیاهان را نمی‌دانند و برای مثال در هنگام مواجه‌شدن با یخ زدگی از کلمه سرمازدگی استفاده می‌کنند. یخ زدگی عموماً شرایطی است که در آن گیاه در معرض دمای پایین قرار می‌گیرد و فعالیت‌های حیاتی خود را از دست می‌دهد. این دمای پایین می‌تواند باعث مرگ گیاه شود. یخ زدگی گیاهان به این صورت است که آب موجود در سلول‌های گیاه به کریستال‌های یخ تبدیل می‌شود و این کریستال‌ها منجر به آسیب دیواره سلولی خواهند شد. این در حالی است که سرمازدگی در گیاهان در دماهای بالاتر اتفاق می‌افتد و منجر به مرگ گیاه نخواهد شد. علاوه بر این فقط بر روی سطح گیاه تاثیر می‌گذارد و تأثیری بر روی اندام‌های داخلی ندارد.
عموماً سرمازدگی در گیاهان به شرایطی گفته می‌شود که دمای محیط کمتر از دمای اپتیمم برای گیاه می‌شود و باعث کندی در فعالیت‌های مهم گیاه خواهد شد. در این پدیده دمای پایین باعث از بین رفتن اندام‌های گیاه یا ایجاد خسارات دیگر خواهد شد. سرما زدگی فقط بر روی سطح گیاه تأثیر می‌گذارد و به عمق آن نفوذ نمی‌کند. این پدیده در فصل زمستان یا ابتدای فصل بهار در درختان میوه رخ می‌دهد و مشکلات زیادی به دنبال خواهد داشت.
وقتی آب یخ می‌زند، منبسط می‌شود. هنگامی که دمای هوا زیر صفر باشد رطوبت درون گیاه با تشکیل کریستال‌های یخ منبسط شده و سبب آسیب رساندن به بافت‌های گیاهی از جمله آوندهای چوبی و آبکش و قطع جریان مواد غذایی به سلول‌ها می‌گردد. به این پدیده سرمازدگی گیاه گفته می‌شد. برخی از گیاهان زراعی نسبت به سایرین در برابر سرما مقاوم‌تر هستند. در مورد درختان میوه، میوه‌های رسیده به سرما مقاوم‌ترند، چرا که قند میوه به عنوان یک ضد یخ عمل می‌کند. با این حال، میوه‌ها نسبت به برگ‌ها مقاوم کمتری در برابر سرمازدگی دارند. از طرفی درختان میوه‌دار نسبت به درختان بدون میوه مقاومت کمتری در برابر سرما دارند. فصل یخبندان بسته به منطقه‌ای که کشاورزی در آن انجام می‌شود، متفاوت است. کشاورزان ممکن است یخبندان را در طول زمستان در منطقه خود پیش‌بینی کنند، اما برخی رویدادهای آب و هوایی نیز می‌توانند به طور غیر منتظره، دمای سرد را در فصول مختلف ایجاد کنند. پس ضروری است تا نسبت به علائم و روش‌های جلوگیری از سرمازدگی اطلاعات کاملی داشته باشیم.
سرمازدگی زمستانه و بهاره
سرمازدگی در گیاهان عموما به دو دسته سرمازدگی زمستانه و سرمازدگی بهاره تقسیم می‌شود. سرمای بیش از حد تحمل گیاه، در گیاهان زراعی، باغی، سبزی و صیفی و حتی گلخانه‌ها خسارت می‌زند. وقتی یک جریان هوای سرد و قطبی از منطقه عبور کند و کاهش شدید و ناگهانی هوا اتفاق بیافتد؛ اصولاً گیاهان دچار خسارت یا اصطلاحا سرمازدگی می‌شوند.
اگر کاهش ناگهانی دما در زمستان باشد و دما به زیر صفر درجه تا 10- درجه سلسیوس حتی بیش تر برسد گیاهان خسارت شدیدی می‌بینند. در بهار شکوفه‌ها و جوانه‌های نورسته به کاهش ناگهانی دما حساس اند و در دماهای 2- و 3- درجه سلسیوس دچار خسارت سرمازدگی می شوند. میوه‌های تازه تشکیل شده نیز مانند گل‌ها به سرما حساس هستند و در دمای 5- درجه سانتی‌گراد آسیب می‌بینند. اصولا سرمازدگی بهاره خطرناک تر است و خسارت بیشتری وارد می کند. به این دلیل که شکوفه‌ها و جوانه‌های نورسته از بین می‌روند و باردهی درخت در آن سال زراعی به شدت کاهش می‌یابد. در ادامه این متن با ما همراه باشید تا روش‌های جلوگیری از سرمازدگی در باغات، مزارع و گلخانه‌ها را به شما آموزش دهیم.
علائم سرمازدگی در گیاهان
زمانی که درختان و گیاهان دچار آسیب سرمازدگی می شوند از علائم زیر قابل تشخیص هستند:
- چروکیده شدن برگ‌ها
- قهوه ای و سوخته شدن حاشیه و نوک برگ‌ها و در نهایت تمام سطح برگ قهوه‌ای می‌شود.
- درصورتی‌که بین رگبرگ‌های گیاه رنگ قهوه‌ای مشاهده شد می‌توانید به وقوع سرمازدگی پی ببرید.
- سطح برگ گیاه حالتی آبدار می‌شود خصوصا در گیاهانی که برگ ضخیم و گوشتی دارند.
- ساقه گیاه دچار خمیدگی و افتادگی می‌شود.
- جوانه‌های گل و برگ از بین می‌روند.
- در حالت شدید جوانه‌های گل و برگ‌ها کاملاً قهوه‌ای و خشک می‌شوند.
- گاهی اوقات نیز اثرات سرمازدگی روی گیاهان با افتادن غنچه‌ها مشخص می‌شود.
به طور معمول، سرمازدگی ابتدا به برگ‌ها و جوانه‌های جدید آسیب رسانده و می‌تواند منجر به از بین رفتن آنها گردد. بر این اساس می‌توان به دنبال علائم پژمردگی مثل سیاه، قهوه ای و ترد شدن برگ‌ها باشید. برای گیاهان و درختان چوبی، سرمازدگی می‌تواند به تنه و شاخه‌ها آسیب رسانده و سبب شکاف در تنه درختان شود. درختان جوان بیش تر مستعد این نوع آسیب هستند و در صدر لیست اولویت‌های کشاورزان برای حفاظت و جلوگیری از سرمازدگی قرار دارند. به ندرت اتفاق می‌افتد که سرمازدگی درختان بالغ را به طور کامل از بین ببرد.
علائم سرمازدگی ممکن است فوراً ظاهر نشود و پس از گذراندن دوره یخبندان، بر روی گیاه دیده شود. به عنوان مثال، ممکن است در اطراف رگبرگ‌های برگ، جایی که سلول‌ها از بین رفته‌اند، خطوط سفید یا زرد مشاهده شود. اگر بعد از یک پاییز خشک و بدون آبیاری کافی وارد زمستان شوید، خاک خشک در عمق کمتری نسبت به خاک تر، یخ می‌زند و این یخ زدگی می‌تواند به ریشه گیاهان آسیب رساند. اگر ریشه‌های گیاه در اثر سرما آسیب دیده باشد، گیاه خشک می‌شود. بنابراین علائمی نظیر خشک شدن و تغییر رنگ برگ‌ها ظاهر می‌شود.
سرمازدگی درختان میوه
سرمای شدید، به ویژه در زمان گلدهی و تولید میوه، سبب از بین رفتن محصول می‌شود. با شروع رشد برگ‌ها و میوه‌ها، درختان از دمای منفی 6-7 درجه سلسیوس آسیب می‌بینند. اگر گیاهان در هنگام گلدهی یا درست پس از ریختن گلبرگ در معرض دمای سرد قرار گیرند، منجر به کاهش میزان قابل توجهی از محصول می گردد. سرمازدگی درختان میوه و مرکبات همچنین منجر به خشک شدن میوه‌ها می‌گردد. ممکن است بتوان میوه‌ها را از سرمازدگی نجات داد، اما این میوه‌ها به سرعت مستعد ابتلا به انواع باکتری و قارچ‌ها شده و عملا محصول از دست خواهد رفت. مقاومت درختان میوه در برابر سرما بر اساس ارقام آنها متفاوت است. باید توجه داشت که قبل از احداث باغ، رقم مناسب را با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه انتخاب نمود.
راه های مقابله با سرمازدگی
قبل از احداث باغ یا کشت گیاهان در هر منطقه مهم است که در مورد آب و هوا و گیاهان سازگار به آن منطقه تحقیقات شود. در برخی از مناطق به یکباره کاهش ناگهانی دما اتفاق میفتد و برای کاهش خسارت ناشی از سرمازدگی گیاهان انجام عملیاتی که گیاه را در برابر سرما محافظت کند مهم است. از جمله موارد زیر:
قبل از احداث باغ انتخاب مکان مناسب و گیاه مناسب با اقلیم هر منطقه از مهم ترین مواردی که در مقابله با سرمازدگی گیاهان تأثیر دارد، مکان گیاه است. قبل از کشت گیاه یا احداث باغ در یک منطقه لازم است که آب و هوای آن منطقه را بررسی کنید و گیاهان سازگار با آن اقلیم را شناسایی نمایید. در حیاط خانه و فضاهای باز بهتر است گیاهانی بکارید که مقاومت نسبی به سرما دارند. علاوه بر این باید گیاهان را در محل‌هایی بکارید تا از ریزش برف یا وزش باد در امان باشند. همچنین مکانی که گیاه در آن کاشته می‌شود باید نورگیر باشد تا در فصل زمستان از آفتاب صبح یا ظهر استفاده کند و کمتر درگیر سرمازدگی شود.
- کاشت درختان بادشکن مانند صنوبر، چنار، افرا و … در اطراف باغ که تا حدی مانع ورود جبهه هوای سرد به داخل باغ می‌شود.
- استفاده از کودهای حیوانی کاملاً پوسیده شده در قسمت سایه انداز درختان به صورت چالکود
- آبیاری باغ و مزرعه در هنگام کاهش بیش از حد هوای منطقه
- عدم هرس درختان در هنگام ورود جبهه هوای سرد به منطقه
- استفاده نکردن از کودهای حاوی ازت و نیتروژن و همچنین کودهای محرک رشد گیاه در زمان سرد شدن هوا
- خودداری از پابیل کردن درختان قبل از ورود جبهه هوای سرد به منطقه
- استفاده از کودهای سیلیس-پتاس بالا به همراه آمینواسید تا حداقل 2 روز قبل از ورود جبهه هوای سرد و تکرار آن بعد از ورود جبهه هوای سرد
- حذف علف‌های هرز مزرعه یا باغ که مانع رسیدن نور آفتاب به خاک می‌شوند.
- استفاده از مشعل یا آتش بین ردیف‌های درختان یا بوته‌های اصلی در شب‌هایی که دمای هوا به شدت کاهش می‌یابد.
- پوشاندن بوته‌ها با پوشش‌های پلاستیکی مخصوص در شب‌های بسیار سرد
- پوشاندن نهال‌ها توسط شاخ و برگ گیاهان، گونی‌های پارچه‌ای یا نایلون و …
- استفاده از یک‌لایه مالچ: یکی از راه‌های مقابله با سرمازدگی گیاهان، استفاده از مالچ است. مالچ یا خاک‌پوش مثل یک عایق عمل می‌کند و باعث حفظ رطوبت درون خاک می‌شود. علاوه بر این از سیستم ریشه‌ای گیاه در مقابل سرما محافظت خواهد کرد. مالچ از سرد شدن یا گرم شدن ناگهانی خاک جلوگیری می‌کند. برای هر گیاه یا هر درخت تنها دو یا سه سانتی‌متر مالچ کفایت می‌کند. خاک‌پوشی که از گندم یا سوزنی‌برگان به دست می‌آید، تجزیه‌پذیری بالایی دارد درنتیجه گرمای زیادی تولید می‌کند. توت‌فرنگی و گل رز گیاهانی هستند که در فصل زمستان به مالچ نیاز دارند. با فرارسیدن فصل بهار می‌توانید مالچ را از خاک گیاهان حذف کنید.
- تأمین سیستم گرمایشی: در فصول سرد، گیاهان برای بقا و ادامه زندگی به گرما نیاز دارند. برای مقابله با سرمازدگی گیاهان باید یک سیستم گرمایشی برای آنها تأمین کنید. درصورتی‌که برای گیاهان خود یک گلخانه تهیه‌کرده‌اید می‌توانید از بخاری‌برقی، نفتی یا گازوئیلی استفاده نمایید. استفاده از سیستم گرمایشی فقط در شب الزامی است؛ چراکه در روز نور خورشید با برخورد به پلاستیک گلخانه، محیطی گرم را برای گل‌ها ایجاد می‌کند.
- یک گلخانه کوچک بسازید: به‌سادگی و با استفاده از چندتکه چوب و آهن می‌توانید یک گلخانه کوچک و کاربردی برای گیاهان خود بسازید. در اولین مرحله، چهارچوب را محکم روی زمین قرار دهید و با کمک پلاستیک آن را بپوشانید. برای تهویه هوا باید یک پنجره نیز برای این گلخانه ساده قرار دهید.
- برنامه تغذیه درست و اصولی: برای اینکه مقاومت گیاهان را در مزارع و باغ‌ها افزایش دهید، باید یک برنامه کود دهی اصولی برای آنها در نظر بگیرید. مسئله مهمی که باید از آن مطلع باشید، زمان و نوع مصرف هر یک از عناصر غذایی و کودها است. مصرف کودهای ازت در فصل پاییز و اواخر فصل تابستان به‌خصوص در مناطق سردسیر توصیه نمی‌شود. استفاده از کودهای آلی مثل کودهای کمپوست، ورمی کمپوست و کودهای حیوانی کاملاً پوسیده در فصل چال کود درختان باعث کاهش خطر سرمازدگی و ایجاد گرما برای درختان و گیاهان خواهد شد. در اواخر فصل برداشت میوه نیز بهتر است از کودهایی با پتاسیم، سیلیس و فسفر بالا مثل کودهای فسفیت پتاسیم، فسفر پتاس، سولوپتاس و سیلیکات پتاسیم به همراه آمینواسید استفاده کنید؛ چراکه باعث مقابله با سرمازدگی گیاهان خواهند شد.
- استفاده از پوشش روزنامه: برای حفظ گیاهان از سرمازدگی می‌توان از مواد مختلفی تحت عنوان پوشش استفاده کرد. گاهی اوقات این پوشش‌ها به‌صورت تجاری فروخته می‌شوند و برخی دیگر از پوشش‌ها نیز به‌صورت مواد ساده و در همه خانه‌ها در دسترس هستند. یکی از این مواد ساده و در دسترس، روزنامه است که می‌تواند در موارد ضروری به کمک شما بیاید. در صورت کاهش ناگهانی دما می‌توانید گیاه را با چندلایه روزنامه بپوشانید. در اطراف روزنامه‌ها نیز اجسام سنگین مثل قلوه‌سنگ قرار دهید تا از روی گیاه تکان نخورند. البته از پوشش روزنامه فقط برای گیاهان کوتاه‌قامت می‌توان استفاده کرد و کاربرد چندانی برای گیاهان درختچه‌ای ندارد.
- استفاده از پوشش‌های پلاستیکی: معمولاً پلاستیک‌ها وسایل مناسبی برای پوشش گیاهی نیستند؛ چراکه امکان تهویه هوا در آنها وجود ندارد. پلاستیک باعث می‌شود که در زیرپوشش، رطوبت تجمع یابد و بر روی سطح برگ‌های گیاه شبنم تشکیل شود. زمانی که دما افت پیدا می‌کند، این رطوبت به‌نوبه خود باعث بروز سرمازدگی خواهد شد. درنتیجه اگر مجبور به استفاده از پوشش پلاستیکی شدید باید صبح روز بعد آن را جمع کنید تا رطوبت تجمع یافته تخلیه شود. در زمان استفاده از پلاستیک توجه داشته باشید که انواع شفاف و سفید آنها بهتر از مدل‌های مشکی هستند. علاوه بر این پلاستیک نباید به‌طور مستقیم با گیاه تماس داشته باشد.
- استفاده از پوشش پارچه‌ای: از پارچه‌های مختلف با جنس‌های متفاوت نیز می‌توانید برای پوشش گیاهان استفاده کنید. اگر پارچه استفاده‌شده سنگین و ضخیم است، باید ابتدا چارچوبی برای گیاه قرار دهید تا به آن آسیب نرسد. امروزه در کشورهای پیشرفته، پارچه‌هایی مخصوص پوشش گیاهی تولیدشده که وزن کمی دارند و آب را جذب نمی‌کنند.
- پوشش سبد چوبی یا پلاستیکی: یکی از وسایلی که در همه خانه‌ها یافت می‌شود، سبد است. از این وسیله می‌توانید برای محافظت از گیاهان در مقابل سرمازدگی استفاده کنید. سبد نیز همانند روزنامه یک پوشش موقت محسوب می‌شود و تنها برای مدت کوتاه می‌توان از آن استفاده کرد. اگر از سبدهای چوبی یا پلاستیکی برای پوشش گیاه خود استفاده می‌کنید باید به چند نکته توجه نمایید. ارتفاع سبد باید از ارتفاع گیاه بیشتر باشد تا آسیبی به شاخه و برگ‌ها وارد نشود. روی سبد را باید با استفاده از یک پلاستیک شفاف بپوشانید. سبد و پلاستیک را چند بار در روز بردارید تا تهویه هوا انجام شود. پیش از تاریک شدن هوا و افت دما نیز باید مجدداً پوشش را روی گیاه قرار دهید.
جلوگیری از سرمازدگی در گلخانه
اگر گیاهان در گلخانه دچار سرمازدگی شوند توقف رشد ریشه و رشد بوته و در موارد شدیدتر قهوه‌ای شدن و سوختگی برگ‌های جوان و گل‌ها اتفاق می‌افتد. برای جلوگیری از سرمازدگی گیاهان در گلخانه حتما باید دقت شود در زمان احداث گلخانه از سازه‌ها و سیستم‌های گرمایشی مناسب و با کیفیت استفاده گردد. سازه‌ها باید در برابر بادهای شدید مقاوم باشند، ارتفاع سازه‌ها استاندارد و تنظیم باشد، و سیستم‌های گرمایشی در طول ورود جبهه هوای سرد به منطقه باید قدرت گرمایشی مناسب و کافی برای تامین گیاهان گلخانه فراهم کنند، که گیاهان دچار آسیب سرمازدگی نشوند.
استفاده از کودهای آلی در بستر کشت گلخانه‌ها و همچنین مصرف کودهای حاوی عنصر پتاس، سیلیس و آمینواسیدها در زمان تغییر ناگهانی دما باعث افزایش مقاومت گیاهان در برابر تنش‌های محیطی خصوصا سرما می‌شوند. در زمان تغییر ناگهانی دما تنظیم رطوبت خاک گلخانه ضروری است و گیاه نباید در تنش خشکی باشد.
کودهای مناسب برای جلوگیری از سرمازدگی در گیاهان
سرمازدگی عموما در فصل زمستان یا اوایل بهار صورت می‌گیرد. متاسفانه کاهش ناگهانی دما هر ساله به تعداد زیادی از باغات و مزارع خسارت وارد می‌کند. عدم تغذیه کافی و به موقع برای گیاه در طول فصل رشد مقاومت گیاهان را در برابر تنش‌های محیطی کاهش می‌دهد. اطلاع داشتن در مورد زمان مصرف هر کدام از کودها و عناصر غذایی از نکات مهم و کلیدی جهت افزایش عملکرد و مقاومت گیاه در برابر تنش‌های محیطی خصوصا سرما است.
استفاده از کودهای ازته در آخر فصل تابستان و همچنین در پاییز خصوصا در مناطق سردسیر توصیه نمی‌شود. مصرف کودهای آلی مانند کودهای حیوانی کاملا پوسیده شده، کودهای کمپوست و کودهای ورمی کمپوست در فصل چالکود درختان در پاییز و زمستان یا استفاده در بستر کشت باعث ایجاد گرما و کاهش خطر سرمازدگی می‌شود. در آخر فصل برداشت میوه‌ها استفاده از کودهای حاوی پتاس بالا مانند سولوپتاس و عنصر سیلیس مانند کودهای سیلیکات پتاسیم، فسفیت پتاسیم و همچنین آمینو اسیدها مقاومت گیاه در برابر سرما افزایش می‌دهد.
مصرف کودهای فروت ست بعد از برداشت میوه‌ها و در آخر زمستان در هنگام جوانه زنی درختان گیاه را در برابر سرمازدگی خصوصا سرمای بهاره مقاوم می‌کند. استفاده از عنصر فسفر برای گیاهان موجب استحکام بافت و افزایش مقاومت گیاه به سرما می‌شود.
لطفاً برای مشاهده اطلاعات فنی و قیمت کودهای پیشنهادی داروخانه گیاه پزشکی دهکده سبز شمالگان در جهت پیشگیری و مقابله با سرمازدگی گیاهان بر روی لینک کالاهای زیر کلیک کنید:
کودهای آمینواسید
کودهای سیلیس- پتاس
کودهای پتاس بالا
