سوسک شاخک بلند رزاسه با نام علمی coerulescens Osphranteria سوسکی است از خانواده Cerambycidae و راسته سخت بالپوشان که یکی از خطرناک ترین حشرات چوبخوار در کشور ما می باشد. این آفت که در زمان های گذشته به عنوان یکی از آفات درجه دو براي میزبانان مختلف از جمله درختان میوه سردسیري هسته دار ودانه دار شناخته می شد، در حال حاضر با بروز و تداوم پدیده خشکسالی به یکی از آفات مهم این درختان تبدیل شده است. سوسک سرشاخه خوار رزاسه در اکثر مناطق کشور پراکنده بوده و خسارت شدیدي به درختان میزبان به خصوص بادام و زردآلو وارد می سازد. به علت مخفی بودن لارو آفت درون سرشاخه هاي درختان میزبان، مبارزه شیمیایی با آن موثر نمی باشد.
در سیستم جامع مدیریت تلفیقی آفات، روشهاي مختلف مبارزه به طور هماهنگ و به شیوهایی که کمترین اختلال را در کنترل موثر و درازمدت آفات ایجاد کنند، به کار گرفته می شود. شیوه هاي مزبور شامل استفاده همزمان از روش هاي بیولوژیکی، زراعی، فیزیکی و مکانیکی، شیمیائی و استفاده از فرومون ها و ترکیبات مشابه است. در این زمینه بایستی ابتدا مراحل مختلف زندگی حشره شناسایی شود. بر اساس زمان ظهور هر یک از مراحل زندگی آفت، روش هاي مختلف مبارزه با آن طراحی و توصیه می شود. با بکار گیري مبارزه تلفیقی علیه آفات میتوان جمعیت حشره را به حدي کاهش داد که از نظر اقتصادي زیان آور نباشد. بنابراین آشنایی هرچه بیشتر با آفت و روش هاي مختلف کنترل آن در زمان مناسب، نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول خواهد داشت.
این آفت در ایران از استان هاي آذربایجان غربی و شرقی، اصفهان، ایلام، تهران، زنجان، خراسان، چهار محال و بختیاري، سمنان، فارس، کردستان، کهکیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، لرستان و مرکزي گزارش گردیده است.
میزبان این آفت درختان، درختچه ها و بوته هاي خانواده گل سرخیان شامل بادام، زردآلو، سیب، گلابی، گیلاس، به، هلو، آلو، آلبالو، زالزالک، نسترن و به ژاپنی می باشد. درختان سنجد، نارون، بید، چنار و بلوط نیز به عنوان میزبان هاي این آفت ذکر شده اند.
چرخه زندگی:
1) تخم: تخم حشره شبیه کاسه الک پشت بوده و حدود 1 میلیمتر قطر دارد. رنگ آن ابتدا نارنجی و در آخر سفید کرمی می شود.
3) شفیره: طول شفیره به اندازه حشره کامل و رنگ آن در هفته اول کرمی و بعد لکه های سیاهی روی آن ظاهر می شود.
4) حشره کامل: سوسک بالغ ماده به رنگ سیاه، سوسک هاي نر به رنگ قهوه‌اي مات، به طول 5/3-5/2 سانتیمتر، داراي شاخکهاي طویل که از انتهاي بدن می گذرد.
این آفت یک نسل در سال دارد و زمستان را به صورت لاروهاي سنین بالا در شاخه هاي قطور و تنه درختان سپري می کند. لاروهاي زمستانگذران در بهار سال بعد با گرم شدن هوا فعالیت تغذیه اي خود را با شدت شروع می کنند. لاروها پس از تکمیل تغذیه، کوتاه و ضخیم شده و دوره پیش شفیرگی را طی می کنند که بسته به شرایط محیط 9-5 روز طول می کشد. شفیره در انتهاي دالان لاروي تشکیل می شود. بسته به اقلیم منطقه طول دوره شفیرگی به طور متوسط 11-20 روز می باشد. معمولا شفیرگی در اوایل اردیبهشت ماه شروع شده و تا دهه اول خرداد ماه ادامه می یابد. ظهور حشرات کامل از هفته اول خرداد ماه آغاز می شود و معمولاً تا یک ماه ادامه دارد. جفتگیري حشرات نر و ماده بلافاصله پس از خروج آن ها صورت میگ یرد. سوسک هاي ماده 24 ساعت پس از جفتگیري بر روي سرشاخه ها و شاخه هاي جوان و در زاویه فوقانی جوانه ها تخمگذاري می کنند. البته ممکن است روي برگها، پاچوشها و تنه هایی که قطر زیادي ندارند، نیز تخمگذاري انجام شود. تخم ها به صورت انفرادي و بندرت در دستجات 2 تایی گذاشته می شود. هر سوسک ماده به طور متوسط 50 تخم می گذارد. از آنجا که سوسکها به نور خورشید و حرارت گرایش دارند، قسمت جنوبی، شرقی و ناحیه فوقانی تاج درخت بیشتر از سایر قسمت ها مورد توجه آفت قرار گرفته و تخمگذاري در این نقاط بیشتر صورت می گیرد.
علائم خسارت:
حشره کامل سوسک سرشاخه خوار رزاسه تغذیه بسیار کمی از گرده گل ها داشته و خسارتزا نمی باشد. خسارت اصلی توسط لارو وارد می شود. لارو پس از خروج از تخم، از محل اتصال تخم به شاخه، وارد بافت گیاه شده و تغذیه خود را آغاز می نماید. لارو سن اول ابتدا به مدت 20-15 روز فعالیت زیر پوستی داشته و چرخش هایی که دارد سبب قطع آوندهاي آبکش گردیده به طوري که ابتدا سرشاخه ها رنگ پریده و سپس خشک می شود. با بزرگ شدن جثه، لارو ها به طرف شاخه هاي قطورتر پیشروي می نمایند.
تغذیه لاروها تا شروع سرما ادامه می یابد. نحوه خسارت سوسک سرشاخه خوار رزاسه و سایر آفات چوبخوار درختان از جمله کرم سارتا سوسک و خراط تا حدي با یکدیگر متفاوت می باشد که در قسمت زیر به برخی از موارد مهم تمایز خسارت این آفات اشاره می شود:
1) معمولا فضولات لاروي سرشاخه خوار رزاسه در دالان ها ایجاد شده انباشته می شود و در شاخه هاي قطور، لارو براي تخلیه فضولات، سوراخی در بدنه دالان ایجاد می نماید. اما لاروهاي کرم خراط، فضولات نارنجی رنگ را از سوراخ ورودي که سوراخ خروجی نیز می باشد، به صورت گلوله هاي کوچک و مدور بیرون می ریزند. این فضولات در پاي درختان آلوده جمع می شود.
2) معمولا از محل ورود لارو سن اول (لاروهاي بسیار کوچک) سرشاخه خوار رزاسه ، شیره گیاهی خارج شده که در مجاورت هوا سفت و سخت گردیده و شکل فنر یا فتیلهاي به خود می گیرد.در کرم خراط صمغ از محل سوراخ خروج فضولات و روي تنه درخت خارج و خشک شده و شکل خاصی به خود نمی گیرد.
3) برش عرضی دالانهاي لاروي دایرهاي شکل است که در مورد کرم خراط نیز به همین شکل می باشد. اما لارو سوسک چوبخوار سارتا داخل چوب تنه، کانالهاي مارپیچی و طولانی به سمت بالا و دور تنه ایجاد می کنند.
4) در شروع آلودگی درخت توسط سرشاخه خوار رزاسه، ابتدا برگ هاي سرشاخه پژمرده شده و حالت سبز خشکی در برگها مشاهده شده و به تدریج سرشاخه خشک می شود. اما در سوسک سارتا، لاروها از زیر پوست تغذیه وآثار خسارت به صورت تركخوردگی پوست تنه است.
مدیریت کنترل سوسک سرشاخه خوار رزاسه
الف- روشهاي پیشگیري از آلودگی درختان به آفت
1-کاشت گیاهان تله
2-تنظیم دوره آبیاري و جلوگیري از بروز تنش هاي آبی
3-تقویت درختان با کودهاي مناسب
یکی از مهمترین نکات،تقویت درختان با کود های مناسب است. بدین منظور در 2 طرف سایه انداز درخت گودالی به قطر و عمق 5/0 متر ایجاد و سپس کود داخل گودال ریخته می شود.
