سوسک سیاه گندم؛ مشخصات، خسارت و کنترل آن

سوسک سیاه گندم

نام علمی: Zabrus tenebrioides (Goeze)

خانواده: Carabidae

شناسایی آفت

طول بدن حشره کامل از ۱۳ تا ۱۷‌ میلیمتر متغیر است. این آفت در ابتدای ظهور قهوه‌ای رنگ بوده و به تدریج که از عمر آن‌ می‌گذرد بالپوشها سیاه رنگ‌ می‌شوند. قسمت شکمی تا اواخر عمر قهوه‌ای باقی‌‌ می‌‌ماند سر حشره نسبتاً بزرگ و دارای قطعات دهانی قوی‌‌ می‌‌باشد. در انتهای ساق پاهای جلو در سمت داخل دو خار دراز مشخص وجود دارد. رنگ ساق و پنجه یا قهوه‌ای متمایل به قرمز و بالپوش دارای خطوط موازی است. تخم و لارو حشره هـر دو سفیدرنگ بوده و و سر لارو قهوه‌ای، سینه متمایل به زرد و سینه اول، دوم، سوم و سایر حلقه‌های بدن دارای لکه‌های قهوه‌ای عرضی‌ می‌باشند در انتهای بدن لارو و در آخرین حلقه شکم یک جفت استطاله دیده‌ می‌شود. لارو دارای سه جفت پای سینه ای است و پس از رشد کامل طول آن به ٢٨-٢٤‌ میلیمتر‌‌ می‌‌رسد. شفیره ایــن آفــت از نوع آزاد و سفید رنگ است و طول آن داخل محفظه گلی ١٨ – ۱٦‌ میلیمتر‌‌ می‌‌باشد.

شکل ٤٧ – حشره کامل Zabrus tenebrioides Goeze.

مناطق انتشار، گیاهان‌ ‌ میزبان، شیوه و شدت خسارت

این حشره در سراسر نواحی گندم خیز کشور کم و بیش فعال است. گیاهان‌ ‌ میزبان این حشره را گندم، جو، چاودار، ذرت، یولاف و گونه‌هایی از گیاهان وحشی خانواده گندمیان تشکیل‌ می‌دهد. حشرات کامل این آفت در مرحله خمیری شدن دانه‌های گندم از دانه‌ها تغذیه‌ می‌کنند. ولی بیشترین خسارت مربوط به لارو این آفت است که از اوایل آبان با سبز شدن مزارع گندم به جوانه‌های اولیه خسارت‌ می‌زند و حتی در بعضی موارد دانه‌های گندم قبل از سبز شدن مورد حمله لارو این آفت قرار‌ می‌گیرند. بیشترین خسارت در سال‌هایی است که پاییز طولانی بوده و هوا گرم است. با شروع فصل سرما در زمستان فعالیت لاروها متوقف شده و به اعماق بیشتر خاک فرو‌‌ می‌‌روند. نحوه خسارت لارو در سنین مختلف لاروى متفاوت است. لاروهای سنین اول و دوم حتی بدون خاک دادن پای بوته‌ها از ریشه و طوقه نازک گندم تغذیه‌ می‌کنند و به تدریج که بزرگتر‌ می‌شوند بخصوص پس از سپری شدن فصل سرما و در اواخر اسفند و اوائل فروردین نحوه فعالیت تفاوت کــــرده و لاروها با سوراخ کردن زمین و دادن خاک اطراف سوراخ شبیه لانه‌های مورچه از خاک خارج شده و برگهای گندم را بدون قطع کردن وارد لانه کرده و اطراف آن را خاک‌ می‌دهند. بدین ترتیب برگها به صورت جویده و مجاله شده در زیر خاک مشهود‌ می‌باشند. در این مرحله از خسارت بوته‌های گندم کاملا از بین نرفته بلکه جوانه‌های مرکزی سالم مانده و پنجه‌ها از بین‌ می‌روند.

شكل ٤٨ – لارو Z.tenebrioides

زندگی آفت

این آفت زمستان را اکثراً به صورت لارو سن دوم و سوم در زیر خاک سپری‌ می‌کند و با گرم شدن هوا از اواسط اسفند ماه مجددا فعالیت خود را آغاز‌‌ می‌‌نماید دوره لاروی این آفت طولانی بوده و از اوائل آبان تا اواسط فروردین سال بعد در شرایط منطقه خراسان طول‌ می‌کشد. لارو این آفت دارای سه سن لاروی است. لاروهای سن سوم پس از تغذیه از اواخر فروردین داخل خاک در یک لانه گلی تبدیل به شفیره‌ می‌شوند. اولین حشرات کامل از اواخر اردیبهشت ماه ظاهر شده و ظهور آنها تا اواخر مرداد ادامه دارد. سوسک ها در طول روز زیر کلوخه‌ها و در خاکهای شنی و زیر سنگلاخ ها پنهان‌‌ می‌‌شوند و شب ها روی خوشه آمده، از دانه‌های گندم تغذیه‌‌ می‌‌کنند. تابستان گذرانی زیر کاه و کلش و پناهگاه‌های اطراف مزارع صورت گرفته و با سرد شدن هوا از اوائل مهر ماه فعالیت خود را از سر‌ می‌گیرند. تخم ریزی سوسکهای ماده از اواسط شهریور آغاز و تا اواسط آبان ادامه‌‌ می‌‌یابد. تجمع کاه و کلش به صورت انباشته که گاهی تا مدتها در سطح مزارع دیده‌ می‌شود محل امن و مناسبی برای سوسکها و تخمریزی در آن اماکن‌ می‌باشد. تخمها اکثرا در عمق ۲-۵ سانتی متری خاک کنار همدیگیر گذارده شده و بسیار شکننده هستند. تخم ها در مزارع آبیاری شده با مساعد شدن‌ میزان رطوبت خاک فعال شده تفریخ‌ می‌شوند.

مدیریت تلفیقی آفت

علت اصلی افزایش جمعیت آفت در سالیان اخیر تنها بر هم خوردن تناوب مطلوب بوده است که به نحو چشمگیری به سمت افزایش سطح کشت گندم و جو جهت گیری داشته است. بنابراین مسئله تناوب باید به شدت اجرا گردد تا از این طریق جمعیت آفت کاهش یابد همچنین شخم بعد از برداشت و در صورت امکان شخم مجدد زمین‌های آیش گذاشته شده در بهار و قبل از ظهور حشرات کامل در کاهش جمعیت این آفت تاثیر خوبی دارد. در بعضی شرایط مکانی و زمانی به ناچار باید اقدام کنترل شیمیایی نمود. اگر تعداد لارو به بیش از پنج عدد در متر مربع رسید‌ می‌توان به سمپاشی متوسل شد مشروط آنکه شرایط حرارتی هوا نیز جهت سمپاشی خاک بر علیه لارو مناسب باشد. این زمان معمولا مصادف با ماه‌های آبان و آذر است که لاروها فعال بوده و از بوته‌های گندم که تازه جوانه زده اند تغذیه‌ می‌کنند.

منبع: آفات و بیمار‌‌ی‌های مزارع گندم در ایران – سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی