سیاهک ناقص Partial Bunt
عامل بیماری سیاهک ناقص قارچ Tilletia indica می‌‌باشد که میتواند گندم نان، گندم دوروم و تریتیکاله را آلوده کند. این بیماری از استا‌‌ن‌های فارس، هرمزگان، بوشهر، کرمان، جیرفت و سیستان و بلوچستان گزارش شده و جزو بیمار‌‌ی‌های قرنطینه داخلی محسوب میشود.
علایم بیماری
در این بیماری، دانه‌های گندم به طور تصادفی مورد حمله قارچ عامل بیماری قرار گرفته و به طور ناقص تبدیل به سورهای سیاهک میشود. به عبارت دیگر در یک بوته تمام سنبله ها آلوده نشده و در یک سنبله آلوده نیز تمام دانه‌ها مبتلا نمی شود و یک دانه آلوده هم ممکن است به صورت ناقص و فقط قسمتی از آن سیاه شده و حاوی سورهای سیاهک باشد و به همین خاطر نیز سیاهک ناقص نامیده میشود، بیماری سیاهک ناقص محدود به پریکارپ بوده و نسوج جنین به جز در آلودگی‌های شدید از بین نمیرود لذا در بعضی موارد ممکن است دانه‌های سیاهک زده، جوانه زده و گیاه سالمی را تولید نماید. پوسته دانه‌های آلوده به هنگام برداشت محصول شکسته شده و تلیوسپورهای قارچ به رنگ قهوه‌ای مایل بـه سیاه آزاد می‌شوند و بر روی پوسته دانه‌های سالم و یا سطح خاک پخش می‌گردند. در این بیماری نیز مانند سیاهک پنهان معمولی بوی نامطبوعی شبیه ماهی گندیده ناشی از ماده تری متیل آمین به مشام می‌رسد. بعضی دانه‌ها اگـر چـه سـالم به نظر می‌رسند ولی داخل آنها پر از تلیوسپورهای سیاهک می‌‌باشد.
شکل ۸۸ – سنبله‌ها و دانه‌های گندم آلوده به سیاهک هندیTilletia indica
زیست شناسی
قارچ عامل بیماری تولید تلیوسپورهای کروی یا تخم مرغی شکل به رنگ زرد قهوه‌ای تا قهوه‌ای تیره می‌کند. تلیوسپورها در شرایط مساعد جوانه زده و با تولید یک پرومیسلیوم بلند یا کوتاه خود را به سطح خاک رسانده و در انتهای خود تعداد زیادی اسپوریدیا به وجود می‌‌آورد. این اسپوریدیاها به نوبه خود تولید هیف و اسپوریدیاهای ثانویه فراوانی می‌کنند که فوق العاده سبک بوده و توسط باد هوا و حشرات انتقال یافته و بر روی گلهای گندم قرار می‌‌گیرد.
میسلیوم دو هسته ای از طریق گل وارد شده و تا دیواره تخمدان می‌رسد و در داخل تخمدان تمام یا قسمتی از مواد غذایی و نشاسته موجود در آندوسپرم را تغذیه می‌کند و بالاخره تمام یا قسمتی از دانه از توده سیاهرنگ تلیوسپورهای قارچ انباشته میشود. بعضی از این دانه‌ها که به صورت موضعی آلوده شده‌اند قدرت جوانه زنی خود را حفظ می‌کنند و می‌توانند گیاهچه‌های سالم تولید کنند ولی دانه‌هایی که به شدت آلوده هستند به طور معمول گیاهچه‌های ضعیف و بدشکل تولید می‌کنند.
در موقع برداشت محصول دانه‌های سیاهک زده به راحتی شکسته و تلیوسپورهای آزاد شده موجب آلودگی دانه‌های سالم خاک و ماشین آلات کشاورزی یا وسایل نقلیه شده و توسط باد به نقاط دوردست منتقل می‌شوند. تلیوسپورهای جوان بلافاصله بعد از تشکیل قدرت جوانه زنی نداشته و احتیاج به دوره خواب دارند. بالاترین درصد جوانه زنی در تلیوسپورهای یکسال مانده اتفاق می‌افتد. به طور کلی درجه حرارت ملایم، رطوبت نسبی بالا و خصوصاً وجود هوای ابری و بارانی در طول دوره گلدهی باعث افزایش بیماری میشود. مرحله تورم و شیری شدن خوشه ها در گیاه حساس ترین مرحله آلودگی است.
مدیریت تلفیقی بیماری
چنانچه شرایط رطوبتی و حرارتی مناسب به طور مداوم برقرار باشد کنترل بیماری مشکل است. ضدعفونی بذر مانع جوانه زنی تلیوسپورهای بذر زاد شده و سمپاشی در مرحله خوشه میتواند خوشه را از آلودگی حفظ کند. به طور کلی روش‌هایی که برای کنترل بیماری توصیه میشود، عبارتند از: استفاده از بذر سالم و عاری از آلودگی، استفاده از ارقام مقاوم، ضدعفونی بذر با یکی از سموم قارچکش سیستمیک یا سیستمیک تماسی برای از بین بردن اسپورهایی که در داخل یا سطح دانه‌ها هستند، سمپاشی در مرحله گل با یک قارچکش مناسب مانند تیلت، ضدعفونی خاک در صورتی که مقرون به صرفه اقتصادی باشد، ضدعفونی بذر قبل از کاشت و سمپاشی در مرحله گل با استفاده از کاربندازیم و پروپیکونازول، کنترل علف‌های هرز گرامینه و از بین بردن بقایای محصول بعد از برداشت استفاده بهینه از کودهای ازته، جلوگیری از انتقال بذر و ابزار کشاورزی از مناطق آلوده به مناطق غیر آلوده و انجام شخم عمیق بعد از برداشت عدم تداوم کشت، اجتناب از دیر کاشتن و کشت متراکم.
منبع: آفات و بیمار‌‌ی‌های مزارع گندم در ایران – سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
