شته مومی سیب (Woolly apple aphid)
شته مومی یا شته خونی سیب با نام علمی Eriosoma lanigerum بومی آمریکای جنوبی بوده و اولین بار در سال 1842 در ایالات متحده شناسایی شده است و در ایران ابتدا در سال ۱۳۱۳ در رشت ملاحظه گردیده است. شته مومی سیب در خاورمیانه در تمام سال به صورت دخترزایی روی درختان سیب تولید مس می‌نماید ولی در آمریکا دارای دو دوره زندگی بوده که یکی روی میزبان سیب و دیگری نارون می‌باشد و به طور متناوب روی این میزبان ها به سر می برد. طرز خسارت این شته بدین نحو بوده که مخصوصاً در فصل تابستان به صورت یک لایه کلفت و سفیدی بر روی تنه، شاخه ، طوقه، ریشه ، برگ های سیب ظاهر می گردد.
در زیر آن لایه تعداد زیادی شته قرار می گیرند که اگر بدن آن ها را له کنیم مایع قرمز رنگی به وجود می‌آید که به همین جهت به آن شته خونی نیز می گویند. بر اثر فعالیت این شته و داخل نمودن مواد سمی به داخل گیاه سلولهای محل مورد حمله رشد زیاد نموده و بافت مزبور سرطانی و متورم می گردد و بدین جهت درخت به تدریج خواهد مرد. خسارت این شته در مناطق آلوده ایران نیز بسیار شدید گزارش شده است.
مناطق انتشار و میزبان:
این شته تا کنون در استان های تهران ، مرکزی، زنجان ،همدان ،چهارمحال و بختیاری، کردستان ، لرستان، ارتفاعات میوه خیز استان سمنان ، خراسان ، گیلان و مازندران دیده شده است. از آنجایی که این شته همیشه خود را به راحتی نمی نمایاند. لذا این احتمال به شدت وجود دارد که در بسیاری از نقاط میوه خیز به ویژه آنهایی که مرتفع می باشند فعالیت داشته باشد. میزبان اصلی و تقریباً تنها میزبان این شته سیب است. ولی در موارد نادر روی گلابی ، ازگیل ، زالزالک و به نیز دیده شده است. خسارت این حشره می تواند بسیار شدید باشد.
در ارتفاعات شمالی تهران درختان سی در صورت حمله شدید آفت نابود می گردند و این موردیست که به کرات روی سیب های بومی به ویژه رقم شمیرانی دیده شده است. محل استقرار این شته که به صورت گروهی فعالیت می نمایند روی تنه، شاخه، طوقه و ریشه درخت سیب است. در شرایط ایران به نظر نمی‌رسد که اختلافی از نظر شدت خسارت بین درختان جوان و مسن باشد البته در مواردی درختان مسن بیشتر در معرض حمله آفت دیده شده است. خسارت این شته روی جوان تری شاخه( حتی شاخه های همان سال)تا تنه دیده می شود.این شته ناقل بیماری قارچی شانکرNectria نیز روی درختان سیب می باشد که در ایران نیز دیده شده است.
این شته دارای پراکنش وسیعی بوده و به غیر از سیب به انواع گلابی اهلی و وحشی، به ، زالزالک، ازگیل، زبان گنجشک و نیز نارون آمریکایی حمله می کند.
مورفولوژی:
ماده های تخمگذار بدون بال، به رنگ قرمز ، در حدود 2 میلی متر ، خرطوم خیلی کوچک ولی کورنیکول قابل رویت می باشد. حشرات نر خیلی کوچک به طول 1.5 میلی متر و بدون بال هستند و این شته ها به رنگ زرد یا قهوه ای روشن می باشند و در آنها کورنیکول و خوطوم به زحمت دیده می شود. شاخکها کوتاه و در پشت سینه و شکم مستور از غده هایی است که از آنها مواد مومی شبیه تارهای پنبه ترشح می گردد و بدین جهت به نظر می رسد که حشره به وسیله کرک های سفید رنگی پوشیده شده است.
زیست شناسی شته مومی سیب:
این آفت به صورت توده های سفید رنگ در ماههای بهار و تابستان روی سرشاخه ها و تنه درختان دانه دار به خصوص در اطراف زخم های حاصله از هرس شاخه ها دیده می شود. این توده ها جمعیت قابل توجهی از پوره و بالغ شته اند که توسط پوشش متراکمی از مواد مومی سفید رنگ به شکل الیاف پوشیده شده است.
حداکثر خسارت شته مومی در ماههای خرداد و تیر است که شته بصورت توده هایی روی یکدیگر قرار می گیرند. در مرداد و شهریور به علت زیاد شدن حرارت از شدت خسارت آفت کاسته می شود ولی در مهر ماه و آبان ماه مجدداً جمعیت شته زیاد می شود. سپس در اواخر آبان و آذر ماه چند شته بالدار در بین توده های شته بی بال بوجود می آیند.
برخی از شته ها روی ریشه های سطحی درخت سیب زمستانگذرانی می کنند و بقیه به سوراخها و دالانهایی که توسط حشرات چوبخوار ایجاد شده است وارد می گردند و در آنجا زمستانگذرانی می نمایند.
این حشره در تمام طول سال روی ریشه و تنه درختان سیب و گاهی گلابی زندگی می کند. این شته ناقل بیماری شانکر چند ساله روی درختان سیب گزارش شده است. این شته در اواخر اسفند ماه و اوایل بهار از اماکن زمستانه خود خارج و بر روی شاخه ها انتقال می یابد.
قدرت تکثیر زیاد داشته و هر شته ماده قادر است روزانه 16 نوزاد و جمعاً تا 180 نوزاد بوجود آورد. این شته دارای 10-12 نسل در سال می باشد.
نحوه خسارت:
کنترل شته مومی سیب :
زراعی: 1- استفاده از ارقام مقاوم سیب مانند مالینگ مرتون (MM)، همچنین Spy می توان استفاده نمود.
2- حذف پاجوشهای درختان سیب در اوایل بهار.
دشمنان طبیعی: علاوه بر عوامل کنترل کننده طبیعی مانند تغییر دما، بارندگی و غیره، عوامل کنترل کننده طبیعی شامل پارازیتوییدها و پرداتورها نیز در کاهش انبوهی این شته اهمیت بسزا دارند. از جمله دشمنان موثر این آفت کفشدوزکها هستند که در حالت لاروی و حشره کامل از شته ها تغذیه می کنند.
شیمیایی: موقعی که پوره های سن یک آفت در روی شاخه ها تمرکز یافتندو 5 درصد ساقه ها آلوده شد می توان با شته ها با استفاده از ترکیبات شیمیایی کنترل نمود. در این رابطه حتی المقدور سعی شود از سموم سیستمیک یا تماسی- نفوذی و از سمپاشهای با فشار نسبتاً زیاد استفاده شود.
