وزارت جهاد کشاورزی
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
« مدیریت تغذیه گیاه در زراعت گندم و جو »
برنامه دوم
مدیریت مصرف کود تعیین مقدار و نوع کود مصرفی
مقدمه
بطور کلی برای داشتن تولید موفق و اقتصادی در بخش کشاورزی نیاز به برنامه ریزی دقیق و اعمال مدیریت صحیح میباشد به عبارت دیگر از تهیه بستر بذر تا انتخاب نوع رقم استفاده از کود و اجرای عملیات داشت در مراحل مختلف رشدی مانند مبارزه به موقع با علفهای هرز و نیز استفاده از کود به عنوان سرک و غیره تا مرحله برداشت به موقع نیاز به اعمال مدیریت صحیح میباشد. هدف از انتشار این نشریه ارائه مدیریت اصولی مصرف بهینه کودهای شیمیایی است که حلقه ای از حلقه های مدیریت مزرعه میباشد که در صورت عدم اجرای صحیح یکی از این حلقه ها اثر مابقی بی نتیجه خواهد بود و عملکرد محصول کاهش می یابد.
حلقه های مورد نظر به شرح ذیل می باشد:
- تعیین میزان کود مصرفی مورد نیاز گیاه.
- تعیین نوع کود مصرفی مورد نیاز گیاه.
- تعیین زمان مناسب مصرف کود.
- روش مناسب مصرف کود.
- شرایط مناسب مصرف کود.
تعیین میزان کود مصرفی
روشهای مختلفی برای تعیین میزان عناصر غذایی قابل استفاده گیاه در خاک وجود دارد که متداول ترین آنها شامل ۱ روشهای تجزیه خاک ۲ تجزیه بافت گیاهی و آزمایش های تطبیقی در گلخانه و مزرعه است.
روش آزمون خاک
از ساده ترین و رایج ترین روشهای ارزیابی حاصل خیزی خاک است که با به کارگیری روشهای آزمایشگاهی در کوتاه ترین زمان ممکن میتوان میزان عناصر را در خاک اندازه گیری نمود یکی از ایرادات عمده این روش مشکلاتی است که در زمان نمونه برداری تجزیه و تفسیر نتایج آزمون خاک وجود دارد ولی میتوان با ایجاد ارتباط میان نتایج آزمایشگاهی و آزمایشهای مزرعه ای نیاز تقریبی کود را برآورد کرد.
روش تجزیه گیاه
یکی از روشهای بررسی توان خاک در تغذیه گیاه به منظور توصیه های کودی تجزیه گیاه است. با انجام تجزیه یافتهای گیاهی در صورتی که گیاه در شرایط کمبود شدید نباشد میتوان تخمین نسبتا دقیقی از وضعیت تغذیه ای به دست آورد. نکته حایز اهمیت در تجزیه گیاه آن است که باید نوع اندام گیاه سن گیاه و میزان سایر عناصر غذایی موجود در گیاه نیز در نظر گرفته شود.
سایر روشها برای تعیین مقدار کود ازته مصرفی
با توجه به اهمیت ازت و زیادی مصرف آن راههای متعددی برای مصرف متعادل کودهای ازته وجود دارد که از آن جمله میتوان به استفاده از نیترات پای بوته (PSNT) و دستگاه کلروفیل (سبزینگی) سنج اشاره کرد.
اندازه گیری نیترات پای بوته
این روش در دهه اخیر در آمریکا و اروپا رواج یافته است با اعمال این روش در یک ایالت ذرت خیز در آمریکا ۳۰۰ هزار تن از مصرف کودهای ازته کاسته شد در حالی که تنها یک درصد از عملکرد ذرت کم شد.
همچنین ثابت شده است که نیاز اکثر گیاهان به ازت از ماه دوم رشد به بعد شروع میشود و برای ذرت در فاصله زمانی ۲۶ الی ۷۵ روز از زمان کاشت است.
اما متاسفانه در کشور ما کودهای ازته عمدتاً قبل از کاشت به خاک داده می شود که این امر باعث افت بازدهی کودی و افزایش آلودگی محیط زیست میشود.
بر اساس این روش قبل از کاشت مطلقاً ازت به گیاه داده نمیشود و یک ماه پس از کاشت نيترات خاک پای بوته ها تا عمق ۳۰ سانتیمتری تعیین میشود و بر اساس حد بحرانی نیترات برای هر گیاه خاص میزان کود مورد نیاز توصیه میشود که به اندازه ای خواهد بود که موجب شود میزان نیترات خاک سطحی را به حد بحرانی برساند و این مقدار در دو نوبت به گیاه داده میشود.
استفاده از کلروفیل سنج (Chlorophyll meter)
در این روش در قطعاتی که مقادیر مختلف کود ازته مصرف شده است. میزان سبزینگی برگها به کمک کلروفیل سنج مشخص میشود و همزمان ازت کل برگهای مورد آزمایش در آزمایشگاه به دقت اندازه گیری میشود. بدین ترتیب میتوان دستگاه را برای مزارع دیگر نیز برآورد کرد و با کمک محاسبات میزان کود مصرفی مشخص میشود.
روش تعیین برآورد کودهای مصرفی در مزارع استان
روش تعیین میزان مصرف کودها در استان بر اساس تلفیقی از نتایج تجزیه خاکهای زراعی استان و نتایج پروژه های تحقیقاتی اجرا شده در ایستگاههای تحقیقاتی و مزارع زارعین استان میباشد.
عناصر تشکیل دهنده کود کامل ماکرو NPK
به این ترتیب نمونه های تهیه شده در نقاط مختلف استان در آزمایشگاه مرکز تحقیقات استان تجزیه شده و سپس با در نظر گرفتن مقادیر این نتایج آزمایشگاهی عناصر غذایی بر اساس وضعیت نسبی آنها گروه بندی می شود.
برای هر گروه از این عناصر فراوانی نسبی تعیین و برای هر گروه با توجه به توصیه های فنی موسسه نتایج طرح های تحقیقاتی و سایر عوامل مدیریتی در مزرعه مقدار کود مصرفی تعیین میشود و در نهایت از مجموع حاصل ضرب فراوانی نسبی و مقدار کود توصیه شده هر گروه مقدار نهایی کود مصرفی در هر شهرستان و برای محصولات مختلف تعیین میگردد.
نوع کود مصرفی
زمانی که نمونه خاک یک مزرعه توسط آزمایشگاه تجزیه شیمیایی میشود وضعیت عناصر خاک به صورت ارقامی تعریف و تعیین میگردد که کارشناس فنی مربوطه با توجه به عدد بدست آمده نیاز غذایی گیاه مورد نظر مشخص میشود و نیاز و یا عدم نیاز گیاه به مصرف کود تعیین میگردد و در صورت نیاز به مصرف کود مقادیر آن به کشاورز توصیه خواهد شد به عنوان مثال اگر نمونه خاک مربوط به مزرعه گندم دیم بوده و میزان فسفر قابل جذب این خاک معادل ۱۵ میلی گرم بر کیلوگرم باشد.
با توجه به نتایج طرحهای تحقیقاتی در مورد این مزرعه نیاز به مصرف کود فسفاته نمی باشد حال اگر مقدار فسفر قابل جذب اولیه خاک مزرعه معادل ۴ میلی گرم بر کیلو گرم باشد، میزان کود فسفاته ایی که این مزرعه بایستی دریافت نماید حدود ۴۰ کیلوگرم در هکتار خواهد بود. بنا براین با توجه به وضعیت موجود عناصر غذایی خاک مزرعه که از طریق نمونه برداری خاک و تجزیه آزمایشگاهی بدست میآید اولاً نوع کود مصرفی و ثانیاً مقدار آن مشخص خواهد شد.
منبع: سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی – سازمان جهاد کشاورزی ایلام – تهیه و تنظیم: مهندس کاظم سیاوشی
