برنج به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع غذایی جهان، نقش حیاتی در تأمین امنیت غذایی دارد. با افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی، حفاظت از این محصول در برابر آفات مختلف از جمله مگس‌های خزانه برنج اهمیت دوچندانی یافته است. این نشریه به بررسی جامع این آفت و روش‌های کنترل آن می‌پردازد.
شناسایی مگس‌های خزانه برنج
مگس‌های خزانه برنج از خانواده Ephydridae هستند و دو گونه اصلی در ایران شامل:
- Ephydra macellaria: با بدن سبز زیتونی و پاهای زرد، طول بدن حدود ۴ میلی‌متر.
- Ephydra afghanica: با بدن خاکستری و پاهای زرد، طول بدن حدود ۴ میلی‌متر.
این حشرات در محیط‌های آبی و نیمه‌آبی زندگی می‌کنند و خسارت اصلی آنها ناشی از فعالیت لاروها در اطراف ریشه‌های گیاهچه‌های برنج است.
زیست‌شناسی و چرخه زندگی
- چرخه زندگی: ۴ نسل در سال.
- زمستان‌گذرانی: به صورت تخم در خاک شالیزار.
- دوره رشد لاروها: ۱۳ روز در دمای ۲۸ درجه سانتی‌گراد.
- شفیرگی: ۴ تا ۵ روز.
نحوه خسارت
لاروهای مگس خزانه با تغذیه از ریشه‌های گیاهچه‌های برنج باعث:
- زردی و پژمردگی گیاهچه‌ها.
- قطع ارتباط ریشه با خاک.
- شناور شدن گیاهچه‌ها روی آب (پدیده “کچلی شدن خزانه”).
روش‌های کنترل
۱. کنترل زراعی
- تغییر محل خزانه: جلوگیری از تجمع مواد آلی در حال تجزیه.
- استفاده از پوشش:
- پوشش پلاستیکی در کشت اول.
- پوشش پارچه‌ای در کشت مجدد.
- تخلیه دوره‌ای آب خزانه: کاهش فعالیت لاروها.
- تله‌های چسبنده: جلب و کاهش جمعیت مگس‌های بالغ.
۲. کنترل شیمیایی
- خشکاندن خزانه: به مدت ۱۲ تا ۲۴ ساعت.
- استفاده از سموم:
- تری کلروفن (دبیرکس) با دوز ۱.۱ لیتر در هکتار.
- دیازینون ۶۰% با نسبت ۱.۵ در هزار.
۳. کنترل طبیعی
- شکارگرها: سنجاقک‌ها و آسیابک‌ها.
- انگل‌ها: زنبور Urolepis maritime که تا ۵۵% شفیره‌ها را انگلی می‌کند.
سوالات متدوال درباره مگس خزانه برنج
۱. مگس خزانه برنج چیست؟
مگس‌های خزانه برنج (Ephydra macellaria و Ephydra afghanica) حشرات کوچکی از خانواده Ephydridae هستند که لاروهای آنها به ریشه گیاهچه‌های برنج حمله کرده و باعث زردی، پژمردگی و حتی نابودی خزانه می‌شوند.
۲. چگونه مگس خزانه برنج را شناسایی کنم؟
- حشرات بالغ: طول بدن حدود ۴ میلی‌متر، رنگ سبز زیتونی یا خاکستری با پاهای زرد.
- لاروها: استوانه‌ای شکل، سفید یا شفاف، معمولاً در اطراف ریشه‌های گیاهچه‌ها تجمع می‌کنند.
- علائم خسارت: زردی نشاءها، شناور شدن گیاهچه‌ها روی آب و قطع ارتباط ریشه با خاک.
۳. مگس‌های خزانه چگونه به برنج آسیب می‌زنند؟
لاروها از ریشه‌های جوان برنج تغذیه می‌کنند و با تراکم بالا باعث:
- قطع جذب آب و مواد مغذی.
- شناور شدن گیاهچه‌ها روی آب.
- کاهش شدید تراکم نشاء در خزانه.
۴. بهترین روش‌های پیشگیری از حمله مگس خزانه چیست؟
- استفاده از پوشش پلاستیکی یا پارچه‌ای روی خزانه.
- تغییر محل خزانه هر سال برای جلوگیری از تجمع آفت.
- اجتناب از احداث خزانه در اراضی ماندابی (محل تجمع مواد آلی).
- تخلیه دوره‌ای آب خزانه برای کاهش جمعیت لاروها.
۵. اگر خزانه آلوده شد، چه کار کنم؟
- خشکاندن موقت خزانه (۱۲ تا ۲۴ ساعت).
- آبیاری ملایم با ارتفاع کم (کمتر از ۱ سانتی‌متر) برای کاهش لاروها.
- استفاده از سموم مجاز مانند تری کلروفن (دبیرکس) یا دیازینون در صورت آلودگی شدید.
۶. آیا روش‌های طبیعی برای کنترل مگس خزانه وجود دارد؟
بله، استفاده از:
- شکارگرهای طبیعی مانند سنجاقک‌ها و آسیابک‌ها.
- زنبور انگلی Urolepis maritime که تا ۵۵% شفیره‌ها را از بین می‌برد.
۷. آیا مگس خزانه برنج در تمام مناطق شالیزاری دیده می‌شود؟
خیر، این آفت بیشتر در مناطق مرطوب و اراضی ماندابی (مانند مازندران و اصفهان) فعال است، اما با تغییرات اقلیمی ممکن است دامنه انتشار آن گسترش یابد.
۸. چرا در سال‌های اخیر خسارت مگس خزانه افزایش یافته است؟
- تغییرات آب‌وهوایی (گرم‌تر شدن هوا و افزایش رطوبت).
- کشت مجدد برنج در برخی مناطق بدون رعایت اصول بهداشتی.
- استفاده نکردن از پوشش خزانه در کشت دوم.
۹. آیا مگس خزانه به محصولات دیگر هم آسیب می‌زند؟
بله، این آفت می‌تواند به گیاهان آبزی دیگر مانند علف‌های هرز شالیزار (مثل سوروف) نیز حمله کند.
نتیجه‌گیری
مدیریت مگس‌های خزانه برنج نیازمند ترکیبی از روش‌های زراعی، شیمیایی و طبیعی است. با رعایت اصول پیشگیرانه مانند استفاده از پوشش مناسب و تغییر محل خزانه، می‌توان از خسارت این
