مگس خزانه برنج (Ephydra afghanica) در ایران اولین بار در سال ۱۳۶۲ توسط دامادزاده از خرانه های برنج روستای کعب جان براآن اصفهان جمع آوری و توسط وایت محقق انستیتو حشره شناسی لندن تعیین نام گونه شده است. این مگس یکی ازآفات برنج در اصفهان و فارس و احتمالا شمال کشور می باشد. لاروها احتمالا از ریشه و برگهای سطح آب تغذیه نموده و شفیره ها به تعداد زیاد روی ریشه تشکیل شده و باعث روی آب انداختن نشاءهای برنج میگردند.
از آفات مهم خزانه برنج، مگس خزانه است که در برخي از سال‌ها موجب از بين رفتن بسياري از خزانه‌ها شده و منجر به تجديد كشت مي‌شود. این آفت زمستان را به صورت تخم در خاك مزارع سبز به سر برده و همزمان با كاشت خزانه فعاليت آن شروع شده و پس از جفتگيري تخمهاي خود را به صورت انفرادي در سطح آب قرار ميدهد.
حشره بالغ داراي سر عريض و چشم‌هاي كوچك و به رنگ قهوه‌اي تيره است. شكل لاروها تقريباً استوانه‌اي و شفيره به رنگ قهوه‌اي و صفحه پشتي قفس سينه داراي لبه مشخص است كه در هنگام خروج حشره بالغ شكاف برداشته و باز مي‌شوند.
مشخصات ظاهری مگس خزانه برنج:
الف) حشره بالغ مگس خزانه: اندازه بدن حدود چهار میلی متر طول دارد، سر عریض و چشمها کوچک و به رنگ قهوه ای تیره. روی میان گرده و سپرچه در امتداد محور میانی دو نوار مایل به سبز متالیک و براق دیده می شود. پیشانی براق موهای شاخکها کرکدار.
ب) تخم مگس خزانه: تخم بیضی کشیده و به طول تقریبی یک میلیمتر، تخمهای تازه به رنگ روشن.
ج) لاروهای مگس خزانه: شکل لاروها تقریباً استوانه ای، سر و بند اول سینه قابل جمع شدن هستند. قسمت انتهایی بدن به یک لوله استوانه ای شکل با انتها دو شاخه ختم می شود. اندازه لاروهای بالغ حداکثر تا 12 میلیمتر می رسد. طول لاروهای نوزاد حدود یک میلیمتر است.
د) شفیره مگس خزانه: شفیره به رنگ قهوه ای و صفحه پشتی قفس سینه دارای لبه مشخص است که در موقع خروج حشره بالغ شکاف برداشته و باز می شود.
در اندام جنسی نر Surstyli بسیار طویل و استوانه ای نسبتا مضرس است و به آسانی می توان به وسیله آن این گونه را از گونه مشابه Ephydra riparia تشخیص داد. تخمهای این حشره بیضوی کشیده بطور تقریبی یک میلی متر با سطح مشبک می باشد. لاروها تقریبا استوانه ای، سر و بند اول سینه قابل جمع شدن در یکدیگر بوده و قفسه سینه باریک می شود. قسمت انتهائی بدن بعد از سوراخ مخرج به یک لوله یا غلاف هوائی استوانه ای شکل منتهی می گردد که در انتها دو شاخه است و در وسط آنها تارهای داخل شونده تنفسی قرار دارد. لوله تنفسی دارای سر اسکلروتینه است که چهار اسپیراکل (Spiracle) در اطراف یک حفره مرکزی قرار دارد.
در این قسمت چهار موی پره دار وجود دارد. هشت جفت پای شکمی روی حلقه های شکم قرار دارد که هر کدام دارای ۲-۳ ردیف از ۴-۵ قلاب تشکیل شده است. آخرین جفت پاهای شکمی قوی تر است و قلابهای آنها مقابل قلابهای بند قبلی قرار گرفته است. طول لارو در سنین مختلف اندازه گیری شده و لارو سن یک 1/2 – 1، لارو سن دو 4-1/2 و لارو سن سه 12-4 میلیمتر طول دارد. شفیره قهوه ای رنگ و صفحه پشتی قفس سینه دارای لبه مشخص است که در موقع خروج شفیره شکاف برداشته و باز می شود. قسمت دم کم وبیش کوتاه تر و ضخیم تر از این قسمت در لاروها و دو جفت پاهای شکمی انتهائی تشکیل قلاب کاملا مشخص را می دهد که می تواند شفیره را به ریشه گیاه برنج آویزان و ثابت نگهدارد.
شاید این مطلب را هم دوست داشته باشید: آفات مزارع برنج و نحوه کنترل آنها
زيست‌شناسي و بیولوژی:
مگس خزانه برنج در شرايط مزرعه برنج در سال، چهار نسل دارد و دوره زندگي از مرحله تخم تا حشره كامل 16 تا 19 روز است. این حشره زمستان را به صورت تخم در داخل خاک مزارح برنج به سر می برد این حشره در شرایط اب وهوا یی لنجان کمتر از 4نسل در سال دارد زمان ظهور حشرات کامل هر نسل به ترتیب اوایل خرداد اواخر خرداد اواخر تیر ماه واواسط مرداد ماه وباتوجه به زمان نشاه کاری یک تا دو نسل از زندگی حشرهدر خزانه و بقیه در زمین اصلی طی می شود مدت زمان ظهور حشره کامل تا ظهور شفیره در روستای آب نیل و مهرگان لنجان بین 13 تا19 روز طول می کشد .
لاروها با استفاده از پاهای شکمی به توده ریشه برنج و حتی جلبکها چسبیده و از آن تغذیه می کنند. در شریط آزمایشگاه در دمای 28 درجه سانتیگراد دوره رشد جنین تخم 1-2 روز دوره های لاروی سنین یک دو و سه بترتیب 3 -4 ، 2 -3 و 4 -5 روز و دوره شفیرگی 5 -7 روز بوده است. دوره زندگی از تخم تا ظهور حشره کامل 19 -16 روز طول می کشد که این دوره با تغییرات جمعیت حشرات کامل درمزرعه تقریبا مطابقت دارد . دوره زندگی هر نسل 20 تا 30 روز طول می کشد (دامادزاده وحسن پور 1370)
این حشره زمستان را به صورت تخم در خاک مزارع برنج بسر می برد و همزمان با کاشت خزانه فعالیت آن شروع شده و پس از جفتگیری حشره ماده تخم های خود را بطور انفرادی در سطح آب قرار می دهد. مگس مزبور چهار نسل در مزارع برنج طی می کند. در آزمایشگاه از تخم تا ظهور حشره کامل ۱۶ تا ۱۹ روز و در مزرعه از زمان ظهور حشرات کامل تا ظهور شفیره ۱۳ تا ۱۹ روز به طول می انجامد و با توجه به اینکه دوره شفیرگی ۵ تا ۷ روز طول می کشد، دوره زندگی هر نسل ۲۰ تا ۳۰ روز است (دامازاده و حسن پور، ۱۳۷۰).
این مگس دارای یک زنبور پارازیت است که در فارس و اصفهان از زیر سرپوش پرورش مگس جمع آوری شده است و حدود ۵۰٪ شفیره های مگس را پارازیته می کند. زنبور پارازیت ذكور توسط Lasalle، در مؤسسه بین المللی حشره شناسی انگلستان به نام .Urolepis sp شناسائی شده است. فقط یک گونه در این جنس از خانواده Pteromalidae به نام Urolepis maritima در اروپا وجود دارد که پارازیت مگسهای Ephydra می باشد و با گونه موجود در ایران تفاوت دارد.
در گونه جمع آوری شده اندازه زنبورهای نر و ماده با یکدیگر تفاوت داشته، ماده ها به طول 2/7-2/1 میلی متر، نرها به طول 1/7- 2 میلی متر، شکم کوتاه تخم مرغی به رنگ سیاه فلزی، اولین بند شکم کوتاهتر از نصف طول شکم، تخمریز کوتاه نوک تیز به رنگ زرد قهوه ای، سر کاملا عریضتر از سینه، شاخکها کوتاه زانوئی چماقی تیره و از قسمت نصفه زیرین پیشانی خارج شده اند، چشمهای مرکب تقریبا گرد و قرمز، پنجه ها پوشیده از موهای بلند است (دامادزاده و حسن پور، ۱۳۷۰).
علائم خسارت مگس خزانه برنج:
عمدتاً در خزانه و به صورت زردي و سپس پوسيدگي گياه ظاهر مي‌شود. در مناطق شمالي فعاليت لاروها در خزانه‌ها از اوايل تا اواسط ارديبهشت ماه آغاز شده و پس از انتقال به بستر اصلي فعاليت در مزارع اصلي آغاز مي‌شود.
نحوه خسارت:
لاروهاي مگس به ريشه گياهچه‌ها حمله مي‌كنند و با تغذيه از آنها موجب زردي و پژمردگي آنها شده و پس از تكميل رشد در همان جا به شفيره تبديل مي‌شوند.اگر خزانه در زير‌پوشش‌هاي پلاستيكي با دقت و نظارت علمي و تجربي تهيه شود ، احتمال آلودگی خزانه به این آفت بسیار بعید می باشد.
در صورت آلودگی خزانه به مگس خزانه برنج توصیه می گردد خزانه از آب تخلیه شده باشد و مبارزه به صورت سمپاشی با سموم عمومی و سموم توصیه شده توسط کارشناسان حفظ نباتات صورت گردد.
راه هاي مبارزه:
براي مبارزه با مگس خزانه برنج مي‌توان آب خزانه را قطع نمود.
در صورت لزوم مي‌توان مزرعه را با سموم زير، در هفته اول تهيه خزانه سمپاشي نمود.
1- تري كلروفن SP 80% (پودر قابل حل در آب): به ميزان 2/1 ليتر در هكتار
2- لامبدای سای هالوترین نیم لیتر در هکتار
3- اویسکت یک کیلو در هکتار
پارازیتوئید زنبور از خانوده Pteromalidae بنام Urolepis.sp می باشد دراروپا U.maritime وجود دارد که پارازیتوئید مگس Ephydra است که با گونه موجود در ایران تفاوت دارد زنبور مذکور 50-55 درصد شفیره های مگس خزانه برنج را پارازیته کرده بود.
