ویروس موزاییک کدو و مبارزه با آن

ویروس موزاییک کدو

ویروس موزاییک کدو اولين بار در سال 1934 در كاليفرنيا گزارش شد. از آن زمان به بعد در امريكاي شمالي، امريكاي جنوبي، اروپا و استراليا مشاهده شده است.

با وجود آنکه علم ویروس شناسی علم نسبتا جدیدی می باشد، لیکن بسیاری از بیماری های ویروسی طبق نظر کارشناسان از دوران های قدیم وجود داشته اند. اکثر بیماری های ویروسی از سال 1900 به بعد توصیف شده اند. ویروس ها در انواع و اقسام موجودات زنده وجود دارند و به تمام شکل های حیات از جمله باکتری ها، قارچ ها و تمام انواع گیاهان از گیاهان علفی تا درختان حمله می کنند.

ویروس های گیاهی ممکن است به قسمتی از گیاه یا به تمام آن آسیب برسانند و با کاهش کمیت و کیفیت محصول، خسارات اقتصادی به بار آورند. خسارت ها گاهی مصیبت بار و گاهی خفیف اند. برخی از بیماری های ویروسی، تمامی کشتزارهای بعضی محصولات را در نواحی معینی نابود کرده اند.

ویروس ها هر سال موجب بروز خسارت فراوان در کدوئیان در سراسر دنیا می شوند. در استان گیلان نیز هر ساله خسارت بیماری های ویروسی بر روی محصولات جالیزی کاملا مشهود می باشد و در سال های 1384 و 1392 شیوع و گسترش این بیماری ها، خسارت قابل توجهی به مزارع جالیز وارد نمود و باعث افت شدید کمی و کیفی محصولات جالیزی (خربزه، هندوانه، کدو و خیار) و کاهش چشمگیر درآمد کشاورزان این بخش گردید.

مقاله حاضر مختصری راجع به ویروس ها و دو بیماری ویروسی مهم منطقه (موزاییک خیار و موزاییک هندوانه) می باشد که امید است در افزایش دانش و آگاهی بهره برداران این بخش، مفید واقع شود.

ویروس چیست؟

ویروس ها موجوداتی بسیار کوچک و غیر قابل رؤیت با میکروسکوپ معمولی (نوری) هستند که تنها در سلول های زنده تکثیر می یابند. تمام ویروس ها، انگل سلول ها هستند و بیماری های گوناگونی را در همه انواع موجودات زنده به وجود می آورند. برخی ویروس ها به انسان یا حیوان یا هر دو حمله می کنند و باعث ایجاد بیماری هایی مانند آنفولانزا، فلج، هاری، آبله، ایدز و زگیل می شوند. گیاهان، قارچ ها و باکتری ها نیز مورد حمله ویروس های مختلف قرار می گیرند.

خصوصیات ویروس های گیاهی:

ویروس های گیاهی نه تنها از لحاظ اندازه و شکل، بلکه از لحاظ سادگی ترکیب شیمیایی و ساختمان فیزیکی، روش های تولید آلودگی، نحوه ی تکثیر و نشانه هایی که در میزبان خود تولید می کنند نیز با تمام بیمارگرهای گیاهی دیگر تفاوت بارز دارند. ویروس های گیاهی، شکل و اندازه های متفاوت دارند. نزدیک نیمی از آنها دراز و تقریبا به همین تعداد نیز گرد و بقیه استوانه ای یا باسیل مانند هستند. ویروس ها برای تولید مثل تقسیم نمی شوند، بلکه با وادار کردن میزبان خود به ساختن ویروس بیشتر، تکثیر می یابند. ویروس های گیاهی از راه زخم هایی وارد سلول می شوند که به طور مکانیکی یا بر اثر ناقلان ایجاد می شوند یا همراه دانه گرده آلوده در تخمک قرار می گیرند. هنگامی که ویروس، گیاهی را آلوده می سازد، از سلولی به سلول دیگر حرکت و در تمام یا اکثر آنها همانندسازی می کند.

نشانه های بیماری های ویروسی در گیاهان:

به نظر می رسد که تقریبا همه بیماری های ویروسی کم و بیش باعث کاهش رشد، کوتولگی و کاهش محصول می شوند. ویروس ها به طور معمول طول عمر گیاه آلوده را کاهش می دهند. هر چند به ندرت ممکن است بلافاصله پس از آلودگی باعث مرگ گیاه شوند. این آثار ممکن است شدید و در ظاهر چشمگیر یا خیلی ملایم و خفیف باشند و به نظر نیایند. متداول ترین علائم بیماری های ویروسی در گیاهان عبارت از تغییرات در رشد و نمو گیاهان، تغییرات در رنگ، تغییرات در بافت، تغییرات در شکل اندام ها، رشد غیرعادی، تغییر در شکل میوه و بذر، پژمردگی، نکروزه شدن، زخم موضعی، کم شدن قطر برگ ها، بدمزه شدن میوه ها، عقیم ماندن گیاه و غیره می باشند.

انتقال ویروس های گیاهی:

هیچ ویروسی به خودی خود از گیاه خارج نمی شود و به وسیله آب، باد و عوامل دیگری نظیر اینها انتقال می یابد. برای انتقال ویروس از گیاهی به گیاه دیگر، راه های متفاوتی وجود دارد. انتقال ممکن است از طریق تکثیر رویشی گیاه، به طور مکانیکی از طریق شیره گیاه، بذر، دانه گرده، علف هرز انگل سس، یا توسط حشرات، کنه ها، نماتدها و قارچ های خاص صورت گیرد. بدون شک، معمول ترین و از لحاظ اقتصادی مهمترین وسیله انتقال ویروسها در مزرعه، ناقلان حشره ای هستند که از بین حشرات، در درجه اول شته ها و سپس زنجره ها مهم می باشند.

خسارت ویروس موزاییک کدو :

ويروس موزايیک كدو بيشتر گياهان خانواده كدوئيان را مورد حمله قرار مي‌دهد اما بيشتر ايزوله‌ها اثري روي هندوانه ندارند. علاوه بر كدوئيان اين ويروس مي‌تواند به گياهان ديگر از قبيل نخود حمله كند.

شاید این مطلب را هم دوست داشته باشید: راهنمای کشت هندوانه و کدوئیان

نشانه‌هاي بيماري:

علائم اوليه در روي كدو تنبل و كدو عبارت از روشن شدن رگبرگها و لكه‌هاي كلروز در روي برگهاي جوان مي‌باشد. سپس برگها به طرف بالا پيچ خورده لكه‌هاي سبز روشن و تيره در برگها نمايان مي‌شود. يكي از نشانه‌هاي مشخص در روي گياه كدو، وجود برگهاي نخي شكل است و ميوه‌هاي توليد شده از بوته‌هاي كدو تابستانه بدشكل شده، برآمدگيهائي در روي سطح آنها ديده مي‌شود.

در روي خيار در برگهاي حقيقي اوليه رگبرگها روشن مي‌گردند و در اطراف اين رگبرگهاي زرد شده نقاط زردي نمايان مي‌شوند. برگهاي جوان ممكن است به طرف بالا پيچ بخورند. در روي برگهائي كه بعداً بوجود مي‌آيند، تعداد لكه‌ها ممكن است بسيار كم و يا اصلاً بوجود نيايند و يا امكان دارد علائم اصلي محو شوند و در نتيجه تشخيص آلوگي مشكل گردد.

در روي گياه Muskmelon رگبرگها كمي روشن مي‌شوند بعداً لكه‌هاي زردي ممكن است بوجود آيند. نوارهاي زرد، نقاط زرد يا زرد عمومي در اطراف رگبرگها ممكن است بوجود آيند تعداد كمي از برگها ممكن است بدشكل شوند.

خسارت اين ويروس به پاي CMV ، WMV و TRSV نمي‌رسد.

عامل بيماري:

ايزوله‌هاي SqMV از نظر سرولوژيكي به دو گروه تقسيم مي‌شوند. گروه I هندوانه را آلوده مي‌كند و سبب علائم شديدي در روي Muskmelon مي‌شود و در روي كدو تنبل علائم مختصري ايجاد مي كند. گروه II هندوانه را آلوده نمي‌كند و در روي Muskmelon علائم مختصري ايجاد مي‌نمايد و روي كدو تنبل علائم شديدي بوجود مي‌آورد.

در روي Cucumis metuliferus اين ويرس لكه‌هاي موضعي ايجاد مي‌كند و اين ميزبان براي تشخيص اين ويروس بسيار مفيد است. طبق بررسيهائي كه توسط ايزدپناه در ايران انجام گرفته ايزوله‌هاي ايراني 1- SqMV تشخيص داده شده كه از يك واريته محلي خيار چنبر جدا شده است (ايزدپناه 1368).

چرخه زندگي:

ويروس موزایيک كدو مي‌تواند روي بذور زندگي كند. در استان بوشهر انتقال SqMV از طريق بذر خيار چنبر (Cucumis meto var. flexuosus Naud) محقق گرديده که اين ويروس نيز مي‌تواند در داخل بدن سوسكها زمستان‌گذراني كند.

گسترش بيماري در سطوح خيلي وسيع توسط بذر امكان پذير مي‌باشد. درصد انتقال گروه I اين ويروس در كدو حدود 4/0 درصد، در هندوانه 5/1 درصد، خربزه Honey Dew 9/2 درصد، در Muskmelon 2/3 درصد و كدو تنبل 5/4 درصد مي‌باشد و ميزان درصد انتقال گروه I بيشتر از گروه II است. در گروه II درصد انتقال در كدو تنبل 1/0 درصد، در كدو 3/0 درصد و اين گروه بذور خربزه Honey Dew و Muskmelon را آلوده نمي‌كند.

حشرات ناقل SqMV عبارتند از: Acalymma trivittata (Mann); Diabrotica undecimpunctata howardi Barber; Aclyma thiemei thiemei Baly; Diabrotica balteata Le Conte; Epilachna chrysomelina.

در بوشهر مشخص شده است كه هم حشرات بالغ و هم لاروهاي كفشدوزك 12 نقطه‌اي (E.chryssomelina) مي‌توانند Sq MV –1 را انتقال دهند (ايزدپناه، 1368).

مبارزه و کنترل ويروس موزایيک كدو:

روشهاي مبارزه براي SqMV عبارتند از: به حداقل رساندن انتقال به وسيله بذر، حذف ميزبانهائي كه ويروس را در خود ذخيره مي‌كنند و مبارزه با سوسكهاي ناقل، بذور را بايد از مناطقي كه ویروس موزاییک کدو شيوع ندارد تهيه نمود.

هنگامي كه بذور به مقدار زياد آلوده باشند در خلال انبارداري آلودگي بذر كاهش مي‌يابد. در مواقعي كه منبع ويروس شناخته شده و از نظر آلودگي اهميت داشته باشند بايد آنها را از بين برد.

گاهي براي از بين بردن ويروس به ناچار بايد تمام گياهان بيمار در منطقه از بين بروند و اين مبارزه بايد تا چند سال ادامه يابد (Sherf & MacNab, 1986).