پروانه چوبخوار پسته با نام علمی Kermania pistaciella از آفات مهم و کلیدی پسته در ایران است و در پسته‌کاری‌های سراسر کشور دیده می‌شود، این آفت سالانه خسارات زیادی را به بار می‌آورد. خسارت پروانه چوبخوار پسته از پسته‌کاری‌های ترکیه هم گزارش شده است. این پروانه در سال 1341 از رفسنجان گزارش شده است.
پراکنش، شیوه و شدت خسارت پروانه چوبخوار پسته
پروانه چوبخوار تقریبا در تمامی نقاط پسته خیز کشور خسارت اقتصادی وارد میکند. خسارت ناشی از این حشره به دو شیوه، یکی روی خوشه میوهها و دیگری روی شاخه میباشد. در مورد خوشه ها پس از اینکه تخم ها تفریخ شدند، لاروها وارد خوشه شده و به شکل کمانه در داخل آن یک دور میزنند؛ و همبستگی آوندی میوه های بالای قسمت آلوده از خوشه اصلی را دگرگون و در نتیجه سبب خشکیدن میوه های نارس میشوند.
پس از آن لارو وارد چوب خوشه می شود. این نوع خسارت چوبخوار پسته نسبتا زیاد است. به طوریکه 200 و حداکثر 320 تن محصول را در سال 1343 در استان کرمان از بین برده است . پس از اینکه تخم ها تفریخ شدند لارو ها بی درنگ خود را به مرکز آوند های چوبی رسانده ، تغذیه و ایجاد کانال لاروی را آغاز می کنند وجود این کانال ها در داخل چوب های جوان، مغز شاخه را فاسد کرده و سبب ایستایی رشد شاخه های جوان و خشک شدن آن ها می شود.
شکل‌شناسی پروانه چوبخوار پسته
اندازه پروانه چوبخوار پسته با بال‌های باز یازده تا سیزده میلی متر است. حشرات بالغ این آفت تغذیه ندارند. رنگ پروانه چوبخوار پسته خاکستری بوده و در انتهای بال‌هایش لکه‌های زرد دیده می‌شود.
بال‌های جلوی چوبخوار خاکستری تیره بوده و دارای دو لکه زردرنگ هستند. یک لکه زرد بزرگ در وسط بال جلویی و یک لکه زرد کوچک در انتهای بال جلویی قرار دارد. بال‌های عقب پروانه چوبخوار به رنگ زرد روشن و کشیده هستند. این حشرات دارای تخم‌های بیضی شکل و زرد رنگ با سطح بالایی صاف و شیار شیار بوده و تخم‌ها به صورت تک تک، روی فرورفتگی‌های زیر جوانه جانبی، شاخه‌ها، محور خوشه و انتهای شاخه‌های جوان (محل اتصال برگ به شاخه) قرار داده میشوند. لاروها در هنگام بیرون آمدن از تخم سفید و ریز هستند و به تدریج که بزرگ میشوند رنگ آنها خاکستری تیره می‌شود. لارو سن آخر چوبخوار پسته حدود ده تا دوازده میلی متر طول دارد. لاروهای سن آخر دارای پنج جفت پای شکمی و سه جفت پای سینه‌ای هستند. شفیره این آفت به شکل پیله‌های خاکستری بوده و حدوداً شش میلی متر طول دارد. این شفیره در دو طرف سر عرض بیشتری داشته و هر چه به طرف انتهای بدن این حشرات می‌رویم باریک‌تر می‌شود.
چرخه‌ی زندگی آفت چوبخوار پسته
پروانه چوبخوار پسته یک نسل در سال دارد. زمستان را به صورت لارو سن آخر درون شاخه‌های پسته به سر می‌برد. برحسب دمای هوا لاروها از شاخه‌ها خارج شده و اطراف خود پیله تنیده و تبدیل به شفیره میشوند. شفیره‌ها گاهی در شرایط باد و هوای نامناسب که موجب جابه‌جایی لارو میشوند، در نقطه‌ای دورتر از سوراخ خروجی لارو خاکستری رنگ، در سطح زمین یا لابه‌لای کلوخه‌ها تشکیل میشوند. حشرات کامل چوبخوار به تدریج بر حسب دمای هوا حدوداً در اسفند ماه ظاهر می‌گردند. با توجه به اینکه ظهور پروانه چوبخوار وابسته به شرایط آب و هوایی است، امکان دارد زمان ظهور حشرات کامل و در نتیجه پیک پرواز حشرات در سال‌های مختلف، متفاوت باشد. بر اساس فنولوژی درخت معمولاً پیک پرواز پروانه چوبخوار پسته با تشکیل خوشه‌های گل و باز شدن جوانه‌ها در اغلب ارقام پسته هم‌زمان است.
پروانه‌های چوبخوار پسته پس از جفت گیری بر روی خوشه‌های گل تخم گذاری می‌کنند، معمولاً تخم را بر روی محورهای اصلی یا فرعی خوشه قرار می‌دهند حتی امکان دارد در ارقام پسته که دارای خوشه‌های بزرگ هستند، تخم‌گذاری این پروانه روی چندین محور جانبی انجام شود. زمانی که تعداد خوشه‌های گل کم باشد، پروانه چوبخوار پسته روی شاخه‌های دارای بافت نرم و تازه، روی پهنک در مجاورت رگبرگ اصلی و روی دمبرگ‌ها نیز می‌تواند تخم گذاری نماید.
حشره کامل پروانه چوب خوار
حشرات بالغ این آفت پروانه‌هایی با طول ۸- ۱۱ و عرض ۱۱-۱۳ میلی‌متر هستند. بال‌های جلویی تیره رنگ با لکه‌ای کوچک در بخش فوقانی و یک لکه زرد بزرگ در بخش میانی می‌باشند. بال‌های عقبی به رنگ زرد روشن و خنجری شکل هستند. پروانه چوبخوار پسته یک نسل در سال دارد و حشرات کامل در اوایل بهار در باغ ظاهر شده و روی خوشه‌های درختان پسته تخم‌گذاری می‌کنند اما در مواردی که فراوانی خوشه‌ها کم باشد آفت شاخه‌های تازه با بافت نرم، دم برگ و پهنک برگ را نیز برای تخم‌ریزی انتخاب می‌نماید.
لارو پروانه چوبخوار پسته
هنگام تغذیه لارو درون دالانی که داخل خوشه یا سرشاخه ایجاد کرده است، چند مرتبه به سمت بالا و پایین در دو جهت حرکت میکند، آوندها را جویده و از بین می‌برد. خوشه‌هایی که به این آفت آلوده هستند معمولاً چند دانه آخرشان خشک می‌شود و این خشک شدگی علامت مشخص وجود چوبخوار در خوشه است، خشک شدن چند دانه انتهای خوشه، معمولاً در اواخر خرداد ماه تا اوایل تیر ماه قابل مشاهده است.
نحوه ردیابی آفت چوبخوار پسته
مرحله‌ی اول ردیابی پروانه چوبخوار پسته:
مرحله‌ی دوم ردیابی پروانه چوبخوار پسته:
بررسی سرشاخه‌ها درختان پسته و شمارش تعداد شفیره‌های مشاهده شده (معمولاً صد سرشاخه به صورت تصادفی در یک پایلوت یک هکتاری بررسی می‌شود) این کار جهت تعیین درصد آلودگی اولیه باغ انجام می‌شود و پس از اطمینان از تشکیل شفیره‌ها بررسی انجام می‌شود. اگر احتمال باد بردگی شفیره‌ها وجود داشته باشد، لازم است علاوه بر بررسی شفیره‌ها، سوراخ‌های خروجی لارو چوبخوار پسته نیز بررسی شود.
نصب تله‌های فرمونی جهت بررسی تعداد حشرات کامل چوبخوار، تله‌های فرمونی با تعداد حدود دو تا چهار عدد در هر پایلوت در وسط باغ باید نصب شوند. تله‌های فرمونی به فاصله شصت متر از یکدیگر در جهت باد غالب نصب و باید در میانه ارتفاع درخت باشند. پس از نصب تله‌ها هر دو تا سه روز یکبار نیاز هست که تله‌ها چک شوند. نزدیک به زمان پیک پرواز و زیاد شدن جمعیت پروانه‌ها هر روز باید تله چک شود.
حدود صد شفیره پروانه چوبخوار پسته در پایلوت یک هکتاری روی درخت توسط ماژیک یا روبان رنگی علامت گذاری میشوند و میزان خروج آنها بررسی و پیک پرواز حشرات بالغ مشخص می‌شود.
می‌توان تعداد صد شفیره سالم و مربوط به همان سال زراعی را جمع آوری نمود و در یک پتری در دمای باغ نگهداری کرد و درصد خروج حشرات کامل را بررسی نمود.
در هنگام برداشت نیز درصد چوبخوار را بررسی می‌کنند به این صورت که حدود دویست خوشه از یک پایلوت یک هکتاری بررسی می‌شود. دم خوشه‌ها بررسی شده و وجود لارو درون آنها مشخص می‌شود.
مدیریت مبارزه با پروانه چوبخوار
بهتر است از تله‌های فرمونی برای ردیابی و تعین زمان پیک پرواز پروانه چوبخوار پسته استفاده نمود. به این صورت که تعداد پروانه جلب شده در تله‌ها شمرده شده و هر زمان بیشترین پروانه ثبت شد پیک پرواز است. بعد از زمان پیک تعداد پروانه جلب شده کمتر و کمتر می‌شود.
فرمون پروانه چوبخوار پسته چیست؟
ماده ایی که حشرات ماده پروانه برای جلب توجه پروانه های نر ترشح می کنند را فرمون جنسی پروانه چوبخوار پسته می‌گویند. در سال‌های اخیر این فرمون توسط دانشمندان شناسایی و فرمول شیمیایی آن کشف و به مقدار زیاد تولید شده است.
