زنگ پیاز و راه های کنترل آن
زنگ پیاز یکی از بیماریهای شایع و خسارت‌زا در مزارع پیاز است که به‌وسیله قارچ Puccinia allii ایجاد می‌شود و هر ساله در شرایط آب‌وهوایی مساعد باعث کاهش شدید عملکرد و افت کیفیت محصول می‌شود. این بیماری بیشتر در مناطق مرطوب و خنک گسترش پیدا می‌کند و به‌دلیل سرعت بالای انتشار اسپورها، در مدت زمان کوتاهی قادر است بخش زیادی از مزرعه را آلوده کند. شناخت دقیق علائم، شرایط ایجاد بیماری و روش‌های کنترل آن برای کشاورزان و فروشگاه‌های نهاده‌های کشاورزی اهمیت زیادی دارد.
علائم بیماری زنگ پیاز
اولین نشانه‌ها معمولاً روی برگهای سبز و تازه دیده می‌شود. لکه‌های کوچک، برجسته و نارنجی‌رنگ که شبیه پودر یا جوش‌های ریز هستند، ابتدایی‌ترین علائم آلودگی‌اند. این لکه‌ها درواقع توده‌های اسپور قارچ هستند که با کوچک‌ترین تماس، پودر زرد یا نارنجی رنگی آزاد می‌کنند. با پیشرفت بیماری، لکه‌ها بزرگ‌تر شده و تعدادشان افزایش پیدا می‌کند و به‌تدریج برگ‌ها زرد شده و خشک می‌شوند. کاهش سطح فتوسنتز و اختلال در انتقال مواد غذایی باعث ضعیف شدن بوته‌ها و کاهش اندازه غده‌ها می‌شود.
در موارد شدید، برگ‌ها کاملاً می‌خشکند و بوته توانایی تکمیل رشد خود را از دست می‌دهد. اگر بیماری در مراحل اولیه رشد گیاه رخ دهد، خسارت اقتصادی آن بسیار بالا خواهد بود.
شرایط مساعد برای گسترش زنگ پیاز
قارچ عامل زنگ پیاز برای رشد و تولید اسپور به رطوبت بالا (به‌خصوص شبنم صبحگاهی) و دمای نسبتاً خنک نیاز دارد. بیشترین طغیان بیماری معمولاً در زمان‌هایی رخ می‌دهد که هوا برای چند روز متوالی خنک، مرطوب و ابری باشد. مزارعی که تهویه خوبی ندارند یا آبیاری غرقابی در آن‌ها انجام می‌شود نیز بیشتر در معرض آلودگی هستند.
اسپورهای قارچ به‌وسیله باد، باران و حتی عملیات مزرعه‌ای به‌سرعت پخش می‌شوند. به همین دلیل کنترل بیماری باید در مراحل اولیه انجام شود و تا زمان برداشت ادامه پیدا کند.
راه‌های پیشگیری و مدیریت بیماری
انتخاب بذر سالم و رقم مقاوم
استفاده از بذرهای استاندارد و عاری از آلودگی اولین قدم در مدیریت بیماری است. برخی ارقام پیاز نسبت به زنگ مقاومت نسبی دارند و انتخاب آن‌ها می‌تواند شدت آلودگی را کم کند.رعایت تناوب زراعی
کاشت مکرر پیاز در یک زمین باعث افزایش جمعیت اسپورها در خاک و بقایا می‌شود. بهتر است پس از هر دوره کشت، زمین حداقل دو سال به کشت گیاهان غیرمیزبان اختصاص یابد.حذف بقایای آلوده و بهبود بهداشت مزرعه
بهبود تهویه و مدیریت آبیاری
تراکم زیاد، آبیاری غرقابی و ماندگاری رطوبت روی برگ‌ها شرایط ایده‌آل برای قارچ ایجاد می‌کند. بهتر است آبیاری در ساعات صبح انجام شود و مزرعه دارای فاصله مناسب بین ردیف‌ها باشد.کوددهی اصولی
تغذیه متعادل باعث تقویت دیواره سلولی و افزایش مقاومت گیاه می‌شود. استفاده بیش از حد از ازت، رشد شاخ‌وبرگ را زیاد و گیاه را حساس‌تر می‌کند.
کنترل شیمیایی
در شرایط طغیان یا مشاهده اولین علائم، استفاده از قارچ‌کش‌های مناسب ضرورت دارد. ترکیباتی مانند تری‌آزول‌ها (مثل پروپیکونازول، تبوکونازول و دینیکونازول) و استروبین‌ها (مثل آزوکسی‌استروبین و پیراکلو‌استروبین) معمولاً بیشترین اثر را در کنترل بیماری دارند. بهتر است در طول دوره رشدی، از تناوب سموم با گروه‌های مختلف استفاده شود تا مقاومت قارچی ایجاد نشود.
محلول‌پاشی باید در زمانی انجام شود که برگ‌ها خشک باشند و دمای هوا مناسب باشد. در صورت بارندگی، سم‌پاشی باید تکرار شود.
جمع‌بندی
زنگ پیاز یکی از مهم‌ترین بیماریهای قارچی مزارع پیاز است که در شرایط خنک و مرطوب به‌سرعت گسترش پیدا می‌کند و می‌تواند خسارت قابل‌توجهی به عملکرد وارد کند. رعایت اصول زراعی، مدیریت تغذیه، کنترل رطوبت و در صورت لزوم استفاده منطقی از قارچ‌کش‌ها بهترین راه برای جلوگیری از طغیان بیماری است. شناخت سریع علائم و اقدام به‌موقع می‌تواند به‌طور چشمگیری شدت آلودگی را کاهش دهد و کیفیت محصول نهایی را حفظ کند.
