فوزاریوم خوشه گندم؛ مشخصات، خسارت و کنترل آن

بیماری فوزاریوم خوشه گندم Scab (Fusarium Head Blight)

عامل بیماری فوزاریوم خوشه گندم گونه‌های قارچ فوزاریوم‌ می‌باشد که گونه F.graminearurat به عنوان گونه غالب معرفی شده است. گونه F. culmoium نیز علایمی مشابه بر روی گندم به وجود‌ می‌‌آورد اما فعالیت این گونه در مناطق خشک گسترده تر است. بیماری فوزاریومی خوشه باعث خسارت شدید روی محصول گندم در مناطق شمالی کشور‌‌ می‌‌شود.

در چند سال اخیر این بیماری در استا‌‌ن‌های مازندران، گلستان، هرمزگان، فارس، بوشهر و منطقه مغان شیوع پیدا کرده است. بیماری فوزاریومی خوشه علاوه بر کاهش وزن هزار دانه گندم تولید توکسین‌هایی مانند Zearalenol Zearalenone و چند زهرابه خطرناک دیگر‌ می‌کند که برای انسان دام و طیور بسیار خطرناک است.

علایم بیماری

مهمترین علایم بیماری فوزاریوم خوشه، سفید شدن قسمتی و یا تمام خوشه قبل از تکامل آن‌ می‌باشد، آلودگی گاهی به یک یا چند سنبلچه محدود‌ می‌گردد و به طور معمول قسمتهایی از خوشه که بالای محل آلودگی قرار دارند خشک‌‌ می‌‌شوند.

شکل ۹۶ – علایم بیماری فوزاریوم خوشه در مزرعه

در صورت وجود رطوبت‌ میسلیوم قارچ به همراه اسپورزایی زیاد در سطح خوشه به رنگ صورتی ظاهر‌ می‌شوند. برحسب زمان آلودگی خوشه، دانه‌ها چروکیده و در مواردی عقیم‌ می‌گردند. علایم بیماری در سایر قسمتهای بوته به صورت پوسیدگی ریشه و طوقه، قهوه‌ای شدن پای ساقه و سیاه شدن گره ها‌ می‌‌باشد.

شکل ۹۷ – پوسیدگی ریشه و طوقه گندم در اثر فعالیت گونه‌های فوزاریوم

شکل ۹۸ – چروک شدن دانه گندم در اثر بیماری فوزاریوم خوشه

شکل ۹۹ – خشک شدن و سفید شدن خوشه گندم در اثر ابتلا به بیماری بلایت خوشه

شکل ۱۰۰ – علایم بیماری بلایت خوشه گندم

زیست شناسی

چهار فاکتور اصلی در گسترش این بیماری نقش دارند که عبارتند از: کشت ارقام حساس، رطوبت مناسب و ابری بودن هوا، درجه حرارت مناسب و همزمانی بارندگی‌های بهاره با مرحله حساس گلدهی قارچ عامل بیماری بر روی علف‌های هرز گرامینه به عنوان‌ ‌ میزبان ثانویه و همچنین در بقایای گیاهی به صورت فرم جنسی یا پریتسیوم کلامیدیوسپور و‌ میسلیوم به سر‌‌ می‌‌برد. بذور آلوده در انتقال و انتشار بیماری نقش بسیار مهمی دارند. آلودگی اولیه به طور معمول به وسیله آسکوسپورها و استقرار آنها روی خوشه صورت‌‌ می‌‌گیرد. پس از جوانه زنی و تولید اسپور انتشار اسپور توسط باد، باران و یــا حشرات و پرندگان صورت‌ می‌گیرد زمان گلدهی تا شیری شدن دانه‌ها مناسبترین دوره برای ایجاد آلودگی است. شبنم و بارندگی‌های بهاره نقش بسیار مهمی در ایجاد آلودگی دارند.

مدیریت تلفیقی بیماری

روش‌هایی که برای کنترل این بیماری مورد استفاده قرار‌‌ می‌‌گیرد عبارتند از: استفاده از ارقام مقاوم یا متحمل به بیماری، به کارگیری روش‌های زراعی مثل تعیین مناسبترین زمان کاشت، تناوب و رعایت تراکم کاشت، استفاده از بذر سالم و گواهی شده، از بین بردن علف‌های هرز گرامینه، عدم انتقال بذور استحصالی از مناطق آلوده به سایر مناطق، ضدعفونی بذر با یکی از سموم قارچکش تماسی و بر حسب ضرورت استفاده از سموم قارچکش به صورت محلولپاشی در مرحله گلدهی و تکرار آن.

منبع: آفات و بیمار‌‌ی‌های مزارع گندم در ایران – سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی