یخ آب زمستانه یکی از روش‌های مدیریت تلفیقی آفات (IPM):
یخ آب زمستانه یکی از روش های فیزیکی برای کنترل آفات و بیماری‌ها است. از آن جایی که بسیاری از آفات برای زمستان گذرانی به خاک و یا پوشش‌های گیاهی سطح خاک پناه می‌برند و در این زمان می‌توان با استفاده از روش‌های مختلف (فیزیکی، زراعی و …) با آن‌ها مبارزه نمود و یخ آب زمستانه یکی از روش های بسیار مؤثر و کم هزینه برای کنترل این آفات است.
چگونگی استفاده از یخ آب زمستانه
در فصل سرد زمستان شما می‌توانید زمین را شخم زده و سپس آن را آبیاری کنید تا آب پس از نفوذ به خاک سطحی، یخ زده و آفات را از بین ببرد، توجه داشته باشید که یخ آب باید یک روز قبل از اینکه دمای هوا به زیر صفر برود انجام شود تا بتواند به خوبی تخم، لارو و حشرات بالغ را که در خاک سطحی پناه گرفته اند از بین ببرد و عوامل بیماری‌زای گیاهی را تا حدود زیادی کاهش دهد.
برای این کار معمولاً زمین را شخم زده و سپس آن را کرت بندی می‌کنند و در نهایت کرت ها را آبیاری می‌نمایند، این کار علاوه بر دفن و از بین بردن بسیاری از آفات می‌تواند پناهگاه های زمستانی بسیاری از آفات مثل پسیل، زنجره مثل زنجره مو، سرخرطومی، مینوز و پروانه های برگ‌خوار را نیز از بین ببرد، مجموعه این کارها اگر در زمان مناسب و به درستی انجام شوند می‌توانند نقش زیادی در کاهش آفات و بیماری ها داشته باشند.
با کاهش شدید میزان اکسیژن درون خلل و فرج خاک بر اثر غرقاب کردن خاک اطراف ریشه و پس از یخ زدن آب در بخش‌های بالای خاک، و نیز بر اثر ایجاد کریستال های یخ درون خاک که سبب آسیب به کیتین پوست بدن حشرات می گردد، بخش مهمی از آفات خاکزی و مراحل زمستان گذران آن ها درون خاک از بین می‌روند
به عنوان مثال، در مورد کرم سفید ریشه که در سال های اخیر باعث خسارت های فراوانی شده است می‌توان با استفاده از یخ آب زمستانه، بخش زیادی از آن‌ها را نابود کرده و جمعیت آفت را به خوبی کنترل نمود.
مراحل زمستان گذران مگس میوه مدیترانه ای و کرم گلوگاه انار نیز به خوبی در روش یخ آب زمستانه نابود می گردند.
تأثیر یخ آب زمستانه بر بهبود خصوصیات فیزیکی خاک
یخ آب زمستانه علاوه بر اینکه می‌تواند باعث کاهش شدید آفات شود می‌تواند در بهبود خصوصیات فیزیکی خاک هم مؤثر باشد. زمانی که آب به داخل خاک نفوذ می‌کند و خلل و فرج خاک را پر می‌کند، در صورتی که بر اثر کاهش دما شروع به یخ زدن نماید، حجم ذرات آب افزایش یافته و باعث جدا شدن ذرات خاک از هم می‌شود، این اتفاق خصوصاً در مورد خاک های رسی و سنگین بسیار سودمند است و با افزایش تخلخل در بین ذرات خاک، نفوذ آب و هوا به درون خاک بیشتر گردیده و جذب مواد غذایی نیز در این خاک ها افزایش خواهد یافت.
شرایط مناسب برای انجام یخ آب زمستانه
برای آماده کردن شرایط زمین برای انجام موفق این کار بهتر است در پاییز خاک را به طور سطحی شخم بزنید تا آب به خوبی در خاک نفوذ کند و یخ آب اثربخشی بیشتری داشته باشد.
نکته
توجه داشته باشید که بهترین دما برای یخ آب زمستانه خصوصاً در باغات، منفی ۷ درجه سانتی گراد است و در مناطقی که سرمای هوا در طول زمستان به حد کافی برای یخ زدن آب در سطح خاک نمی‌رسد، نمی‌توان از این روش به طور مؤثر استفاده نمود و همچنین دماهای خیلی پایین (کمتر از منفی ۱۰ درجه سانتی گراد) نیز ممکن است باعث آسیب به تنه و طوقه درختان و دیگر گیاهان کشت شده گردد.
مزایای استفاده از یخ آب زمستانه
- در سال هایی که بارندگی به اندازه کافی صورت نمی‌گیرد آبیاری زمستانه می‌تواند در حفظ سلامتی گیاهان و زنده ماندن جوانه ها بسیار مؤثر باشد.
- یخ آب زمستانه باعث نابودی تخم و لارو آفاتی که در خاک سطحی در حال زمستان گذرانی هستند، گردیده و نقش زیادی در کنترل و کاهش جمعیت آفات در سال بعد دارد.
- با نفوذ آب به خاک سطحی و یخ زدن آب، حجم آن نیز افزایش یافته و پس از پایان زمستان و با گرم شدن هوا که یخ ها آب می‌شوند، خاک حجم خود را حفظ می‌کند و لایه اسفنجی از خاک که در سطح زمین به جای می‌ماند از خروج آب از طریق لوله های مویین جلوگیری نموده و در نتیجه زمین آب کمتری از دست خواهد داد و از طرفی خاک پوک شده و شرایط خاک برای توسعه ریشه و نفوذپذیری آب و هوا بهبود خواهد یافت.
- گرمایی که در اثر یخ زدن آب (گرمای نهان یخ) به سطح زیرین خاک منتقل می‌شود، این لایه ها را در برابر سرما محافظت نموده و می‌تواند در حفظ کارایی میکرو ارگانیسم های مفید خاک مؤثر باشد.
- در فصول سرد سال تبخیر و تعرق گیاه به شدت کاهش یافته و به صفر نزدیک می‌شود و در این شرایط چون تبخیر و تعرق و جذب آب از طریق ریشه ها در حد صفر است اگر بارندگی کافی صورت نگیرد و زمین خشک باشد ممکن است فشار اسمزی در گیاه کاهش یافته و گیاه در معرض نفوذ بیشتر سرما قرار بگیرد، تحت این شرایط یخ آب زمستانه با قرار دادن آب کافی در اختیار گیاه می‌تواند وضعیت را تغییر داده و از گیاه در برابر سرمازدگی محافظت نماید.
- یخ آب زمستانه علاوه بر تأثیر زیادی که بر کنترل آفات (تخم‌ها، لاروها و حشرات کامل) دارد، می‌تواند در کاهش نسبی بسیاری از بیماری های قارچی و باکتریایی نیز مؤثر باشد.
- کرم سفید ریشه و آبدزدک، دو آفت بسیار مهم هستند که در سال های اخیر خسارت های جدی و جبران ناپذیری را در باغات میوه و مزارع به کشاورزان تحمیل نموده اند و استفاده مکرر از سموم علاوه بر آسیب های فراوانی که بر محیط زیست وارد می‌کند می‌تواند برای کشاورزان بسیار پرهزینه باشد در حالی که غرقاب کردن زمین در زمستان و استفاده از یخ آب زمستانه می‌تواند برای کنترل این آفات بسیار کارآمد باشد.
نکته
توجه داشته باشید که آبیاری زمستانه باید در حد مناسب انجام شود و آبیاری بیش از حد در زمستان می‌تواند معایب خاص خود را داشته باشد و از این رو باید بر اساس وضعیت آب و هوایی منطقه خود و با توجه به نظر گیاهپزشک بومی منطقه خود اقدام به آبیاری و یخ آب زمستانه نمایید.
