سیاهک آشکار Loose Smut
عامل بیماری سیاهک آشکار گندم قارچ Ustilago tritici می‌‌باشد که متعلق است به رده بازیدیومیستها، راسته اوستبلاژینالها و جنس Ustilago. ریسه این قارچ در حین رشد در داخل گیاه بیرنگ اما در موقع تکامل قهوه‌ای رنگ است. سلولهای ریسه دو هسته ای بوده و در نهایت به تلیوسپورهای قهوه‌ای و خاردار تبدیل می‌شوند. تلیوسپورها به آسانی جوانه زده و تشکیل بازیدیوم می‌دهند. بازیدیوسپور تولید بازیدیوم نمیکند بلکه سلولهای آن جوانه زده و هیفهای کوتاه تک هسته ای با تیپ‌های مختلف جنسی تولید می‌نماید. هیفهای سازگار دو به دو با هم جفت شده و تولید ریسه دو هسته ای با قدرت بیماری زایی میکند.
سیاهک آشکار گندم یکی از بیمار‌‌ی‌های مهم گندم در نواحی مرطوب و نسبتا مرطوب است. این بیماری در تمام مناطق کشور شایع بوده ولی خسارت آن نسبت به سایر سیاهکهای گندم کمتر است.
علایم بیماری
سیاهک آشکار گندم به طور معمول تا زمانی که بوته ها به خوشه بروند هیچ نوع نشانه ای ایجاد نمیکند. بوته‌های سیاهک زده زودتر از بوته‌های سالم به خوشه رفته و خوشه‌های سیاهک زده سریعاً بلند شده و از خوشه گیاهان سالم بالاتر می‌روند. در یک بوته آلوده تمام خوشه ها و دانه‌ها از توده سیاه اسپور پر می‌شوند.
سنبلچه‌های گیاه آلوده به رنگ قهوه‌ای زیتونی تیره در آمده و توده اسپورهای قارچ توسط غشای نازکی محصور میشود.
شکل ۸۹ – علایم بیماری سیاهک آشکار گندم
غشای مذکور قبل از برداشت یا در مرحله دروی محصول پاره و اسپورها در هوا پخش می‌شوند اسپورها توسط باد و یا حشرات به اطراف برده شده و فقط محور اصلی خوشه باقی میماند.
زیست شناسی قارچ عامل بیماری
قارچ عامل بیماری زمستان را به صورت ریسه غیر فعال در لپه دانه‌های آلوده می‌گذراند. پس از کاشت دانه‌های آلوده، ریسه جوانه زده و فعالیت شروع میشود، ریسه به طریق بین سلولی در بافتهای جنین و گیاهچه جوان رشد میکند تا به نقطه رویشی گیاه برسد. از آن پس رشد قارچ به موازات رشد گیاه و درست به دنبال جوانه انتهایی صورت می‌‌گیرد. به هنگام تشکیل خوشه حتی قبل از ظهور خوشه ریسه به تمام سنبله جوان حمله کرده و با رشد داخل سلولی بیشتر بافتهای خوشه به جز محور آن را نابود میکند. در این موقع بیشتر گیاهان آلوده در اثر تحریک قارچ بلندتر از گیاهان سالم هستند. ریسه در دانه‌های آلوده تبدیل به تلیوسپور شده و توسط غشای نازکی که بافت میزبان است پوشانده میشود. این غشا پس از رسیدن تلیوسپورها پاره و اسپورها آزاد شده و با جریان باد بــــه گیاهان سالم منتقل می‌شوند، رها شدن اسپورها همزمان با باز شدن گلهای گیاهان سالم است و اسپورها روی گلها قرار گرفته، جوانه زده و تولید بازیدیوم می‌‌کنند هیفهای هاپلوئید را به وجود می‌‌آورند. پس از جفت شدن هیفهای ها پلویید که از نظر جنسی سازگارند ریسه دیکاریوتیک به وجود آمده از طریق کلاله یا از راه دیواره تخمدان به داخل گل رخنه کرده و در پریکارپ و در بافتهای لپه و بافت جنین جایگزین میشود. ریسه قارچ سپس غیر فعال شده و به حالت خواب در جنین باقی میماند تا دانه آلوده جوانه بزند. اسپورهای این قارچ قادر نیستند از طریق خاک یا آلودگی سطحی بذر بیماری را منتقل کنند.
بهترین ساده ترین و ارزانترین روش کنترل بیماری ضدعفونی بذر با یک قارچ کش سیستمیک ذکر شده در قسمت سیاهک پنهان معمولی است.
منبع: آفات و بیمار‌‌ی‌های مزارع گندم در ایران – سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
