اصول کاشت و نگهداری خیار گلخانه ای

خیار یک گیاه بسیار قدیمی است که کشت آن در رم و یونان قدیم از مدتها پیش مرسوم بوده است. بعضی ها قدمت آن را به بیش از 5 هزار سال پیش تخمین میزنند. مبداء پیدایش این گیاه به درستی مشخس نیست. عده ای آن را بومی نواحی گرم شمال شرقی هندوستان دانسته و بعضی ها عقیده دارندکه نوع خودروی آن در ارتفاعات هیمالیا یافت شده است. Tatlioglu نیز از نظر جغرافیایی دو منطقه را منشاء آن می داند: منطقه آفریقا که بیشترین گونه های خیار مربوط به آنجاست این منطقه قسمتی از قاره افریقا و خاور نزدیک تا پاکستان و عربستان جنوبی شامل میشود و منطقه دیگر که در آنجا به گروه خیارهای آسیایی معروف است شامل مناطق جنوبی و شرقی هیمالیا است. آنچه مسلم است این گیاه از طریق مصر به مناطق ساحلی دریای مدیترانه برده شد و از آنجا به اروپای شمالی راه یافت. زیرا بر طبق گزارشات مصریها این گیاه را از 5000 سال پیش در تابوت مردگان خود می گذاشتند. پرورش خیار گلخانه ای ابتدا در قرن19 در انگلستان با ارقامی که از هندوستان آورده شده بود انجام گرفت.

مشخصات گیاهشناسی

خیار گیاهی است یکساله و از جنس cucumis و با نام علمی Cucumis sativus L. که حدود 30 گونه آن در آسیا و آفریقا به ثبت رسیده است. یکی از گونه های این جنس تولید نوعی خیار می کند که در انگلیسی به آن “جرکین” می گویند و نام علمی آن Cucumia anguria L می باشد . این نوع خیار که در مناطق گرمسیری آمریکای جنوبی کشت و مصرف می گردد و دارای میوه تخم مرغی شکل است که طول آن بین 7-3 سانتی متر می باشد. میزان خار روی میوه آن بیشتر از خیار معمولی است.

ریشه: ریشه ی خیار سطحی و گسترده است. فقط تعداد معدودی از ریشه ها میتوانند بیش از عمق 0.5 متری نفوذ کنند. انشعابات زیاد اطراف ریشه باعث میشود تا سیستم ریشه ای این گیاه سطحی و در عمق کمی از خاک قرار گیرد ولی در خاکهای سبک میتوانند تا عمق 80 سانتی متری نیز نفوذ کنند.

ساقه: ساقه خیار مانند سایر گیاهان خانواده کدوییان خزنده و کرکدار بوده که در مقطع زاویه دار است با ادامه رشد گیاه ، زاویه ها کوچکتر میشوند. ساقه میتواند به بیش از 10متر نیز برسد.

برگ: برگها نسبتاً پهن و هر یک از3 تا 5 قسمت تشکیل شده و هرقسمت آن دارای کناره های مضرسی شکل است ویکی از لوپ ها به صورت نوک تیز در می آید. از مشخصات بارز برگها وجود رگبرگها در پشت برگ است. اندازه برگهای تکامل یافته بسته به نوع رقم، مراقبتهای زراعی بین 8 تا30 سانتی متر طول و 5 تا 20سانتی متر عرض دارد. درمحور برگها پیچکهای بدون انشعاب، ساقه های فرعی و همچنین گلهای نر و ماده به وجود می آیند. پیچکها برگهای اولیه تغییر نیافته اند که اغلب پس از تشکیل 6 تا 8 برگ در گیاه به وجود می آید. گل: گلها 5 قسمتی به رنگ زرد و به قطرحدود 3 سانتی متراند. گلهای ماده در خیار فرو رفته اند و دارای مادگی طویل هستند که روی دمگل قوی می‌نشینند. درصورتی که گلهای نر دمگلی ضعیف دارند. اغلب ارقام خیار یک پایه با برگهای نر و ماده جدا از هم دریک بوته هستند (انواع monoecious). گلهای نر به طور گروهی ولی گلهای ماده به طور جداگانه ظاهر می شوند. گلهای نر زودتر از گلهای ماده ظاهر شده و تعداد آنها نیز بیشتر است. نسبت گلهای نر به ماده در خیارحدود 14 به 1 است. ظاهر شدن گلها در خیار به غیر از خواص ژنتیکی گیاه بستگی به عوامل محیطی نیز دارد. بدین ترتیب که تعداد گلهای نر با روزهای بلند، شدت تابش خورشید و دمای زیاد هوا افزایش میابد . در صورتی که روزهای کوتاه، شدت تابش کم و دمای کم هوا باعث افزایش گلهای ماده در خیار می شود. ارقام جدید اصلاح شده گلخانه ای فقط دارای پایه هایی با گلهای ماده هستند.

این گونه پایه ها تهیه دورگ نسل اول را آسان می سازند. کافی است که این پایه ها را در بین پایه های معمولی خیار کاشته و پس از تلقیح، بذری که روی پایه های ماده تشکیل می شوند، بذر دورگ نسل اول می تواند با نور، دما، هرس، هورمونهای گیاهی و فاکتورهای دیگری نیز تغییر کند. خیارهای گلخانه ای یا این که دارای گلهای ماده بیشتری هستند یا اینکه فقط ماده گل(gynoecious) هستند که به کمک اصلاح نژاد حاصل گردیده است. بوته های این نوع ، خیار زودرس تولید می کنند و تعداد بذر در هر میوه کمتر از انواع دیگر خیار می باشد . همچنین تراکم میوه روی بوته زیاد تر از نوع معمولی است ، بنابراین دارای عملکرد بیشتری می باشد. البته این نوع خیار نسبت به شرایط نامساعد حساس تر از سایر ارقام است. این نوع خیار مخصوص کشت و پرورش در داخل گلخانه و همچنین کشت و برداشت به صورت مکانیزه است. میوه آن باریک ، طولانی و اغلب بدون بذر می باشد.ممکن است میوه ها از طریق بکر زایی بوجود آیند، یعنی بدون گرده افشانی میوه حاصل می شود. ولی اگر این بوته با سایر انواع خیار کاشته شود، تولید میوه و بذر می نماید. امروزه با محلول پاشی بوته های ماده زاسبب میگردد که گل های ماده خودگشن شوند. گل های ماده خیار بوسیله سایر گیاهان تیره کدوئیان ،مانند کدو و هندوانه تلقیح نمی شود. متخصصین اصلاح نباتات از این رقم بیشتر برای اصلاح خیار استفاده می کنند.زیرا کار کردن با این نوع بسیار ساده است. چون مزاحمتی از ناحیه گل های نر ندارد. تهیه بذر در رگ نسل اول از این طریق بسیار آسان است و فقط کافی است که بین آنها پایه های معمولی خیار کاشته شود. گذاشتن تعدادی کندوی زنبور عسل به این امر کمک می کند. بذری که روی پایه مادری تشکیل می شود بذر دو رگ نسل اول است. هنگام استفاده از این ارقام باید توجه داشت که از کاشت خیارهای معمولی با گلهای نر در نزدیکی گلخانه باید خودداری شود. در غیر این صورت چنانچه با پرواز حشرات (به ویژه زنبور) تلقیحی انجام بگیرد، میوه های تولید شده در یکی از دو سر آن ضخیم شده و از بازار پسندی کاسته می شود. بوته خیاری که نسبت به بوته سایر گیاهان تیره کدوئیان کوچکتر است ،بوته خیار کرکدار و رونده است.

میوه: میوه خیار یک نوع سته (نوعی میوه ناشکوفا) که پریکارپ آن کاملاُ گوشت آلود و آبدار است.مثل انگور داخل میوه سه حجره است. سطح میوه در ابتدای رشد خاردار بوده ولی با رسیدن میوه صاف میشود، طول عمر خیار خیلی کمتر از طول عمر بقیه گیاهان این تیره است. وزن هزار دانه خیار بین 20 تا 30 گرم است. رنگ پوست میوه از سبز کم رنگ تا سبز خیلی تیره تغییر می کند. تلخی ته خیار و گاهی در تمام خیار، معلولا بدلیل وجود ماده تلخی به نام کوکوربتاسین است،این ماده دارای انواع مختلفی است و به شکل مونوگلیکوزید و آگلیکون در گیاه یافت می شود. بیشتر این ترکیبات را در میوه و ریشه گیاه می توان یافت. برگ و ساقه تهی از این ماده است. در آفریقای جنوبی و استرالیا از آن به عنوان دارو در معالجه بعضی از بیماری ها استفاده می کنند . گاهی این ماده موجب مسمومیت میشود.

زمان هاي مناسب كاشت و بذر خيار گلخانه اي

قبل از هر اقدامي در مورد كشت خيار ابتدا بهتر است اطلاعاتي از قبيل ا|:مار هواشناسي منطقه ،نظرات و تجربيات كشاورزان با تجربه م مهم ترين مورد قيمت محصول در بازار كسب كرده و آنگاه زمان كشت را انتخاب كنيد زيرا زمان كشت در بهره برداري محصول تاثير مستقيم داشته و باعث بالارفتن روحيه كار و تلاش مي گردد .مثلا در مناطق جنوبي كشور زمان كشت از اوائل مهر شروع مي شود و در خرداد سال بعد برداشت محصول پايان مي يابد و در مناطق شمالي و مركزي كشور كه در آذر و دي داراي هواي ابري و سرد مي باشند زمان كشت را به نحوي انتخاب ميكنند كه اين زمان يا اخر فصل برداشت و يا اغاز كشت باشد .به طور كلي زمان هايي كه شرايط جوي نامساعد است بايد از دوره كشت حذف گردد و اگر چنين كاري صورت نگيرد و زمان هاي نامساعد در ميان برداشت قرار گيرد كشت با مشكلات عديده اي روبه رو مي شود .

كشت پاييزه : معمولا در كشت پاييزه از زمان كشت بذر تا اولين برداشت 8-7 هفته زمان ميبرد. بذر خيار گلخانه اي در تير يا مرداد با توجه به نوع اقليم منطقه و شرايط گلخانه از نظر اماده بودن زمين معمولا به صورت مستقيم كشت ميشود و ميوه خيارهاي كشت شده حدود پنجاه روز بعد يعني از شهريور رسيده و اماده چيدن شده و تا اذر و دي ماه برداشت ميشوند .حداكثر پيك توليد و برداشت و در اواخر مهر و ابان خواهد بود . پس از ان حذف بوته هاي خيار انجام مي گيرد . بهترين و مناسب ترين و به صرفه ترين مكان براي كشت خيار گلخانه اي از نظر هزينه هاي توليد و سود دهي منطقه اي است كه داراي حداكثر تعداد روز افتابي در زمستان و ملايم از نظر دما نيز در فصول پاييز و زمستان و بدون و يا حداقل سرماي زير صفر در شب داشته باشد و در فصل سرد بتوان با استفاده از انرژي نور خورشيد و بدون احتياج به مصرف زياد سوخت و سيستم گرمايشي و هزينه بالا و دماي مطلوب را براي پرورش خيار را فراهم كرد. نكته بسيار مهم و اقتصادي در كشت پاييزه اين است كه ميتوان بذرهاي خيار را به صورت مستقيم در زمين اصلي گلخانه كاشت و توليد نشا در ليوان يا سيني نشا ضروري نمي باشد .زيرا زمين گلخانه در اواسط و اواخر تابستان گرم بوده و نوركافي هم وجود دارد .در اين حالت رشد بوته ها و گياهچه هاي خيار بسيار سريعتر و بهتر بوده و هزينه هاي توليد از نظر گرمايش و ابياري به حداقل ميرسد .

كشت بهاره : به طور كلي در كشت بهاره از هنگام كشت بذر خيار تا برداشت محصول بين 8 تا 10 هفته طول ميكشد .برنامه ريزي در كشت بهاره خيار به صورتي است كه بذر خيار در خزانه وبه صورت غير مستقيم و درون سيني كشت و ليوانها از اذر تا بهمن كاشته شده و نشا در بهمن يا اسفند در زمين اصلي گلخانه كاشته ميشوند و محصول در اسفند تا تير سال بعد به بازار عرضه خواهد شد .يعني باردهي از نيمه يا اواخر اسفند انجام مي شود و ميوه ها در اوايل فروردين و عيد نوروز كه تقاضا براي خريد خيار زياد است به بازار عرضه مي شود . كشت بهاره به خاطر طولاني بودن فصل رشد محصول بيشتري را به همراه دارد .حذف بوته هاي خيار پير و ضعيف از اواخر تير انجام ميشود و بعد عمليات تميز كردن و ضدعفوني و اماده سازي زمين انجام مي گيرد . شرايط محيطي نامناسب در طول زمستان در گلخانه مانند شدت نور كم و سردي خاك و جوانه زني و رشد محصول كشت بهاره را به تاخير انداخته و هزينه ها را بالا مي برد . در كشت بهاره به علت سردي زمين و هوا در فصول پاييز و زمستان توصيه مي شود بذور خيار را بصورت نشاء کاری (كشت غير مستقيم) تكثير شود .

انتخاب بذر و رقم رقم خیار گلخانه ای

بعد از انتخاب زمان کشت بايد بذر مناسب و خوبی انتخاب کنيم که بر اساس تقسيم بندی اقليم های مناسب صورت می گيرد.مثلا برای مناطق جنوبی که زمان کشت از اوائل مهرماه شروع می شود و تا آخر خرداد سال بعد می توان برداشت محصول داشت و يا مناطق شمالی و مرکزی که کار کشت از اوائل دی ماه شروع می شود بذرهای تک گل پيشنهاد می شود که دارای برگ های کوچک و مقاوم به سرما بوده و جهت دوره های طولانی مناسب می باشد ولی در اقليم های که دو فصل کشت دارند بهتر است از واريته های پرگل که محصول زيادي در زمان کوتاه دارنداستفاده گردد. شايان ذکر است که بسياری از کشاورزان بدون توجه به نوع واريته و زمان کشت آن و تنها به علت پر گل بودن آن اقدام به کشت در فصولی می نمايند که مناسب حال آن بذر نيست در نتيجه با مشکلاتی مواجه می شوند که برای آنها اندکی ناشناخته و غريب می نمايد. کشاورزانی که آشنایی با خواص ارقام مختلف ندارند ، اشتباه عمده ای را مرتکب می شوند ، و آن این است که ارقام پر گلی را که برای فصول بهاره کشت نموده اند و محصول خوب و زیادی برداشت کرده اند ، مجددا برای کاشت پاییزه انتخاب می کنند . با شروع فصل سرما و کوتاه شدن طول روز تعداد زیادی میوه های کوچک در هر بوته مشاهده می کنند که علت ریز ماندن میوه ها بر روی ساقه محصولی برداشت نمیکنند و با تصوراتی که دارند کود و سم را به گیاه تحمیل می کنند . در حالی که با کاشت بذر های تک گل ، میوه کمتری مشاهده می کنند ، اما محصول بیشتری برداشت می کنند. با توجه به شرایط گلخانه و بسته بودن محیط آن از ارقام بی دانه در کشت گلخانه ای خیار استفاده میشود . به طور کلی بهترین ارقام خیار آنهایی هستند که فقط گل ماده تولید میکنند (بکرزا یا پارتنوکارپ) و نیازی به گل نر ندارند . مزایای ارقامی که فقط گل ماده تولید می کنند عبارتند از :

1- از قدرت رشد کمتری برخوردار هستند که این موضوع نیاز به هرس کردن را کاهش می دهد.

2- این ارقام زودرس بوده و ظرف هشت هفته تولید محصول می کنند.

3- امکان سه نوبت کاشت و برداشت محصول در گلخانه در طول سال وجود دارد.

4- دارای عملکرد بالا بوده و هر بوته 15 تا 20 کیلوگرم محصول می دهد.

5- در دمای پایین تر قادر به رشد هستند پس نیاز به انرژی کمتری خواهند داشت.

خیار پارتنوکارپیک دارای ارقام متعددی است که بسیاری از آن فاقد شکل و رنگ و اندازه مورد پسند بازار است، بنابراین از بین ورایته های متعددی که به بازار عرضه می شوند باید انواعی را که برای کاشت در محیط مناسب هستند انتخاب نمود. ورایته هائی از قبیل دومینوس جی آر اس(GRS)، دومینوس جی آر اچ (GRH)، هیلارس، سینا و بیلانگو مرغوبیت بی سابقه ای دارند. چند ورایته از خیارهای بلند اروپائی مانند سندرا که طول آنها به 35- 40 سانتی متر از لحاظ کیفیت و مرغوبیت و همچنین کمیت بسیار حائز اهمیت است. اگر چه بذر پارتنوکاپیک بسیار گران و هزینه کاشت و نگهداری بسیار بالائی دارد ولی با توجه به عملکرد بالا و قیمت گران خیار گلخانه ای نه تنها این هزینه ها جبران می شوند بلکه سود سرشماری هم نصیب تولید کنندگان می گردد. برای انتخاب بذر خیار بهتر است از بذرهائی استفاده کرد که بیش از 6 ماه از تولید آنها گذشته باشد زیرا بذر خیار دوره خواب کوتاهی دارد که در آن ایام ممکن است جوانه نزند. ضمن اینکه گذشت بیش از 2 سال نیز از نظر قوه نامیه مناسب نمی باشد.

انواع روش های کاشت بذر خیار

كشت مستقيم بذر: این نوع کشت معمولا برای کشت پاییزه خیار گلخانه ای و در مناطقی که دمای تابستان در ماه های آخر فصل تابستان مناسب کشت مستقیم بذر می باشد انتخاب می شود. هزینه انجام آن کمتر از کشت غیرمستقیم بوده و نیروی کارگری کمتری درگیر آن می شوند. باید توجه کرد که تاریخ مصرف بذر رقم مصرفی نگذشته باشد و بذرها را به مدت 14-8 ساعت در آب ولرم و سپس پارچه مرطوب قرار داده تا خیس و متورم شوند. خیساندن بذور سبب ایجاد شکاف در نوک بذرها می شود و این امر باعث تسهیل و یکنواختی در جوانه زنی بذر می گردد. پس از انجام عملیات بهداشتی گلخانه و ضدعفونی کردن خاک با در نظر گرفتن شرایط گلخانه بذرها را می توان مستقیما در زمین اصلی گلخانه کاشت. بمنظور کشت مستقیم بذر خیار گلخانه ای باید ابتدا ردیف های کشت را آبیاری کرده و بعد از نشست آب و مناسب شدن رطوبت خاک در فواصل منسب حدود 35 تا 40 سانتی متر و به عمق 2-1 سامتی متر از سطح خاک کاشته شده و روی آنها با کمی خاک پیت یا شن شسته پوشانده می شود. اگر فاصله کشت بین بوته ها کمتر از حد استاندارد باشد سبب شلوغ شدن گلخانه و در نتیجه نور کافی به بوته ها نمی رسد و باعث تشکیل میوه ریز می شود.

كشت غير مستقيم بذر: گياهان خانواده كدوئيان و در مزرعه 2 تا 3 عدد بذر را در يك حفره قرار ميدهند و بعد از سبز شدن بذور جوانه هاي اضافي را حذف ميكنند .بايستي توجه داشت كه بذرهاي گلخانه اي بخاطر كيفيت و جوانه زني بالايي كه دارند پرهزينه هستند .بنابراين توصيه ميشوند بذر خيار گلخانه اي به صورت غير مستقيم كشت شوند .از طرف ديگر كاشت چند بذر كنار هم در داخل زمين اصلي و يا ليوان و گلدان نشاء بعلت مشكلاتي كه از نظر عدم امكان جداسازي نشاء ها و بوته ها ايجاد ميكند منطقي و به صرفه نبوده و بايد از آن اجتناب كرد . همچنين استفاده از ظروف يك بار مصرف نيز مشكلاتي از نظر جابه جايي براي توليد كننده ايجاد ميكند . برخي از مزاياي كشت غير مستقيم و نشاء كاري عبارت است از :

1– صرفه جويي در سطح زير كشت و كاهش هزينه هاي توليد و نهادهاي كشاورزي

2- اقتصادي بودن مصرف بذر با توجه به قيمت بالاي بذور خيار گلخانه اي

3– توليد محصول پيش رس در زماني كه قيمت خيار بالااست

4–تداوم رشد مناسب و سريع نشاء پس از انتقال به زمين اصلي

روش هاي توليد نشاء خيار گلخانه اي

در تمامي روش هاي توليد گياه و بوته ابتدا بذرهاي خيار را به مدت 14-8 ساعت در آب خيسانده شوند .به يكي از روش هاي ذيل ميتوان ادامه داد .

كشت در سيني هاي نشاء : بذور خيسانده شده و سبز كرده را در سيني هاي نشا ميكارند . سيني هاي نشا خيار داراي خانه هايي به ابعاد 3.3*3.3 تا 4.4 سانتيمتر هستند . توصيه ميشود اين حفره ها با پيت موس پرشده و فشرده ميشوند . يك عدد بذر خيار سبز شده در هر خانه در عمق 1 سانتيمتري كاشته شده و روي بذر نيز با خاك مناسب يا خاك پيت پوشيده مي شود . با ظهور برگ هاي حقيقي بايد گياهچه ها را بدون اينكه خاك اطراف ريشه ريزش كند و اسيبي به ريشه ها وارد شود از سيني به درون گلدان هاي نشا منتقل كرد . گلدان بلافاصله بعد از انتقال نشاها به انها بايد ابياري شود .

كشت در ليوان و گلدان : بذرهاي خيار را پس از خيساندن روي حوله تميز و مرطوب با فاصله 1 تا 2 سانتي متر از هم چيده و حوله روي يك سطح صاف قرار داده ميشوند .پس از مدتي بسته به دماي محيط حدود 2 تا 3 روز ريشه چه بذور ظاهر شده و سبز مي شوند .اين بذر را در عمق 1 سانتي متري خاك درون گلدان يا ليوان مي كارند .قطر گلدان هاي نشا خيار گلخانه اي بين 8 تا 10 سانتي متر بوده و درون انها بستر كشت مناسب مخلوطي از پيت موس و شن يا كوكوپيت ريخته ميشود .گلدان ها را در شرايطي مناسب را براي سبز شدن و توليد نشا قرار ميدهند .

انتقال نشاء به زمين اصلی: وقتی بذرها سبز شدند و رشد کافی نمودند بايد آنها را به زمين گلخانه منتقل کنيم.بدين منظور حفره هايی که با فاصله معين و بر اساس تراکم بوته در متر مربع محاسبه شده است بر روی بسترها تعبيه می کنيم که دقيقا به اندازه حجم خاک گلدانهای سينی نشاءمی باشد. آنگاه با احتياط کامل نشاء را همراه با خاک گلدان از گلدانها جدا کرده و در حفره ها قرار می دهيم.در اينجا بايد مراقب باشيم تا به ريشه ها آسيبی وارد نيايد. بعد از انتقال نشاء به زمين آبياری را شروع می کنيم . به ياد داشته باشيم مدت قرار گرفتن نشاء در گلدان نبايد از حد معمول تجاوز کند زيرا در اين صورت است که ريشه به علت حجم کم خاک دچار مشکل شده و از رشد طبيعی باز می ماند و در نتيجه گياه از ابتدا ضعيف خواهد بود و پس از آن هم رشد درستی نخواهد داشت.

تراکم بوته ها : به منظور دستيابی به بيشترين برداشت محصول از متر مربع تراکم بوته ها حائز اهميت است.بعضی از کشاورزان و گلخانه داران بر اين باورند که اگر تعداد بوته در واحد سطح بيشتر باشد محصول بيشتری می توانند برداشت کنند.بر اساس تجارب بدست آمده در گلخانه های خاکی برای واريته های موجود تراکمی برابر با 1.7 تا ۳ بوته٬ بنابر تجربه شخصی فصل کاشت و نوع واريته از نظر کوچکی و بزرگی برگ در نظر می گيرند که در اين مورد می توان از کشاورزان با تجربه و کارشناسان مربوطه کمک گرفت. ناگفته نماند که اين کار دلايل فنی و مهمی دارد که از جمله می توان ميزان نوردهی و جذب مواد مغذی خاک در فصول سرد را نام برد.پس به خاطر اينکه بوته ها از نور کافی برخوردار بوده و رشد مناسبی داشته باشند بايد به گونه ای کاشت شوند که به روی يک ديگر کمتر سايه بياندازند و به عبارتی ديگر موجب جلوگيری از تابش نور کافی به گياه نشوند از طرفی در فصول سرد ميزان غذا رسانی خاک به ريشه کمتر می شود و اگر تراکم هم در چنين وضعيتی زياد باشد طبيعی است که به ريشه مواد کافی نخواهد رسيد.

آبياری اوليه : برای آبياری گلخانه بهتر است از سيستم تحت فشار به صورت قطره ای استفاده کنيم.در اين روش که بهترين نوع آن استفاده از نوارهای آبياری است که از حدر رفتن آب جلوگيری می کند. بر اساس برنامه ای منظم به آبياری گياه خواهيم پرداخت زيرا آبياری به صورت سنتی ضمن بالا بردن مصرف آب و همچنين رطوبت گلخانه مواد غذايی در خاک را شسته و دسترسی ريشه را به اين مواد کم کرده.شايان ذکر است که آبياری گياه بر اساس سن گياه بافت خاک و زمان مصرف متفاوت است. برای مثال می توان گفت که خاک در زمستان به آب کمتری نيازمند است تا در فصل تابستان ولی در هر صورت بايد به طور يکنواخت و دوره های منظم آبياری کرد و مسلما در خاک های سبک مقدار آبياری کمتر و فاصله زمانی بين آن نيز کمتر خواهد بود. توصيه می شود در هنگام آبياری زمين را برای مدت طولانی به حالت اشباع قرار ندهيم و حتما رطوبت ۲۵ درصدی را در فاصله دو آبياری رعايت نماييد به عبارت ديگر برای تناوب آبياری٬ زمانی اقدام به آبياری نماييد که رطوبت خاک به ۲۵٪ رسيده باشد ضمنا اين را هم بدانيد که گياه خيار در زمانی که به گلدهی می رسد نياز بيشتری به آب دارد. برخی از کشاورزان معتقدند بعد از اينکه گياه جوان ۴ برگ حقيقی خود را کامل کرد بايد يک دوره تشنگی به گياه داد.چون اعتقاد دارند ريشه گياه در حالت تشنگی به طور طبيعی به دنبال يافتن آب به عمق خاک نفوذ می کند و اين حرکت ريشه باعث افزايش حجم ريشه می شود. به هر حال گياه پس از دوره تشنگی و آبياری پس از آن رشد سريعی خواهد داشت. در زمان رشد بوته بايد نخهای گلخانه را آماده کرده و بر فراز بوته ها به سيم های مهار در فضای سقف گلخانه متصل نمود تا در هنگام رشد سريع بوته ها به طور منظم به دور نخ ها بسته شود برای بستن بوته ها به دور نخ ها روش های مختلفی وجود دارد می توان پائين نخ ها را به سيم مهار در پائين گياه بست و يا اينکه نخ اضافه را به دور قرقره های سيمی پيچانده و بر روی سيم مهار قرار داد و يا اينکه به وسيله کلیپس های مخصوص که به اندازه قطر ساقه گياه است و به انتهای نخ ها بسته می شود ارتباط ساقه و نخ را بدون گره زدن به گياه برقرار نمود شايان ذکر است که نبايد در مرحله نخ کشی بی توجهی نمود زيرا غفلت در اين کار باعث شکستن ساقه گياه می شود و سبب آسيب جدی به گياه خواهد شد.

آبیاری : آبياری گلخانه برای خاک های سبک می تواند به روش نشتی باشد يعنی با ايجاد جوی و پشته آبياری صورت می گيرد. در صورت استفاده از سيستم های قطره ای که با لوله های مخصوص صورت می گيرد نيازمند يک محاسبه دقيق هستيم زيرا معمولا وسط خط لوله از فشار آب کمتری برخوردار است و به اين علت آبياری به صورت يکنواخت انجام نمی شود.آبياری قطره ای بايد به صورتی باشد که پيازرطوبتی بين دو قطره چکان به يکديگر متصل شود . همانطور که می دانيد روزانه مقدار معينی اب زمين تبخير می شود که بايد در موقع مناسب تامين گردد.در صورتی که نسبت به آب يک منطقه مشکوک باشيم با آزمايش آب تصميم نهايی را اتخاذ می کنيم مقادير مجاز EC در آب براساس ميلی موس تامين می شود EC کمتر از ۱ بسيار خوب EC بين ۱ تا ۲ مناسب و EC ۲ تا ۳ کمی زياد EC ۳ تا ۴ زياد و EC بالاتر از ۴ بسيار زياد غير قابل قبول می باشد.

هرس اولیه : در بوته خيار تا زمانی که ارتفاع گياه به ۳۰ سانتی متر نرسيده هيچگونه هرسی را انجام نمی دهيم . اما پس از اينکه بوته به ارتفاع ۳۰ سانتی متری رسيد شاخه های فرعی و ميوه و گلهای آن را به تدريج حذف می کنيم. با اين کار به گياه اجازه می دهيم که تمام انرژی توليدی توسط گياه صرف رشد ساقه و برگهای اوليه شود و بدين وسيله گياه قوی و شاداب باشد از ارتفاع ۳۰ سانتی متر به بعد شاخه های فرعی را حذف کنيم ولی با توجه به فصل کاشت و نظر برخی کارشناسان و کشاورزان با سابقه برخی به شاخه های فرعی اجازه می دهند رشد نمايند و بر اساس واريته و فصل کاشت طول شاخه های فرعی را تنظيم می کنند. قابل ذکر است که در فصل بهار جوانه انتهايی شاخه های فرعی را بعد از ظهور برگ پنجم حذف می کنند به ياد داشته باشيد که هرس اوليه گياه تاثير مستقيم و بسيار خوبی در رشد و بار دهی بوته خواهد داشت البته مشروط بر اينکه به طور صحيح و اصولی انجام گيرد.

شرایط محیطی برای کاشت خیار گلخانه ای

نور: در طی فرایند فتوسنتز امکان تولید ماده خشک برای گیاه میسر می گردد و این تنها زمانی امکان پذیر است که نور بوسیله کلروفیل جذب شود ودر این حال معمولا سرعت فتو سنتز به شدت نور بستگی دارد اما این رابطه به صورت خطی نیست.در روزهای کوتاه و کم نور اواخر پاییز و زمستان و اوایل بهار شدت کم انرژی نورانی باعث کاهش تولید کربو هیدراتها شده و عملکرد را به شدت کاهش می دهد که می توان تاثیر آن را بر مقدار زیاد ریزش میوه مشاهده کرد . در بوته هایی که از آب و مواد غذایی و دی اکسید کربن کافی برخوردارند در صورت مناسب بودن دمای هوا هرگونه افزایش شدت نور باعث افزایش رشد ومحصول خواهد شد.

درجه حرارت: اين گياه به آب و هوای گرم فراوان نیاز دارد. خيار در تمام مراحل رشد نسبت به سرما و يخبندان حساس است. حتى درجه حرارت‌هاى بالاى صفر نيز به بوته خيار صدمه غيرقابل جبران خواهند زد. پس از جوانه زدن خيارقادر است ابتدا در ۱۰ درجه بالاى صفر نیزشروع به رشد و نمو نماید. حداقل درجه حرارت براى جوانه‌زدن بذر ۱۲ درجه سانتى‌گراد است. با توجه به خواسته‌هاى گرمائى گیاه نيازهاى آبى خيار نيز بسيار زياد مى‌باشد. خاک مورد استفاده بايد قدرت نگهدارى آب را داشته باشد و همچنين از نفوذپذيرى و قابليت تهويه خوبى برخوردار باشد و خواسته‌هاى ريشه گیاه را در اين مورد برآورده سازد. زمين‌هاى سبک که داراى موادآلى کافى باشند براى کاشت خيار مناسب مى‌باشند. هر چه متوسط دمای شب و روز بالا تر باشد،سرعت رشد گیاه سریعتر خواهد بود. اختلاف زیاد دمای شب و روز باعث طویل شدن بوته خیار و کوچک شدن اندازه برگ می شود . اگر چه حد اکثر رشد گیاه در دمای شب و روز 28 درجه سانتیگراد صورت می گیرد . ولی حد اکثر تولید میوه در دمای شبانه 20-19 و دمای روزانه 22-20 درجه سانتیگراد به دست می آید .

رطوبت نسبی: خیار قادر است در رطوبت نسبی های بالا و پایین از خود مقاومت نشان دهد. اما در صورت شدت تغییرات و تکرار زیاد گیاه واکنش های شدید و نا مناسبی نشان خواهد داد . بیشترین حساسیت گیاه به تغییرات رطوبت نسبی زمانی است که گیاه در حال رشد در شرایط رطوبت نسبی بالا با شد. در رطوبت نسبی پایین نیز باید به آبیاری اهمیت زیادی داده شود.

دی اکسید کربن: غلظت Co2 به میزان 400ppm برای رشد و نمو خیار مفید است .

اسیدیته خاک pH: اسیدیته خاک برروی حلالیت مواد غذایی و نیز دسترسی آنها برای گیاه دخالت دارد و بهترین اسیدیته برای خیار بین 6.5 تا 7.5 است.

علائم بیماری های فیزیولوژیک در خیار
بیماری ناشی از عوامل محیطی را بیماری فیزیولوژیکی می‌گویند. این اختلال از گیاه بیمار به گیاه سالم قابل انتقال نیست، می‌تواند در مرحله‌ای از رشد گیاه شکل بگیرد و شدت آن بستگی به نوع عامل دارد که می‌تواند مرگ گیاه را هم به دنبال داشته باشد. این نوع بیماری شامل کمبود و سمیت عناصر غذایی، درجه حرارت، سرما، نور و رطوبت خاک می‌باشد.

گرمازدگی و پژمردگی ناشی از دمای بالا در خیار

بوته‌های خیاری که در زیر پوشش پلاستیکی و در گلخانه کشت می‌شوند توسط گرمای اضافی بازتابش شده از پلاستیک، دچار سوختگی شده و آسیب می‌بینند. درجه حرارت بیش از 32 درجه‌ی سانتی‌گراد به‌ویژه در روزهای گرم و آفتابی به‌طور موقت باعث پژمردگی می‌شود. در گلخانه بایستی در درجه حرارت‌های 27-24 درجه‌ی سانتی‌گراد تهویه صورت گیرد. با تداوم درجه حرارت بالا حاشیه‌ی برگ‌های پایینی خشک می‌شود. پژمردگی موقت در اوایل فصل رشد و قبل از اینکه سیستم ریشه به اندازه‌ی کافی توسعه یابد و زمانی که روزهای گرم و آفتابی به طول می‌انجامد اتفاق می‌افتد. اکثر گیاهان دوباره رشد می‌کنند اما گیاهانی که برگ‌های پایینی ندارند از بین می‌روند. در این حالت خاک‌دهی پای بوته‌ها با بسترهای مناسب و آبیاری با آب‌پاش از قسمت بالای گیاه به رشد مجدد کمک می‌کند.

سرمازدگی و پژمردگی ناشی از دمای پایین در خیار

میوه‌ی سرمازده دارای خراش‌های رنگ‌پریده‌ی طولی شبیه خطوط ریز بوده و اکثرا بدشکل می‌باشند. در گلخانه، خیار نیازمند حداقل دمای 21 درجه‌ی سانتی‌گراد بوده و اگر درجه حرارت به‌طور ناگهانی افت کند، علائم پژمردگی ظاهر می‌شود اما معمولا رشد مجدد گیاهان اتفاق می‌افتد. اگر شرایط سرما ادامه یابد، گیاهان به‌طور دائم رشدشان متوقف می‌شود. جهت کنترل بیماری باید گلخانه در دمای مناسب تنظیم گردد.

آبیاری نامنظم در خیار

پژمردگی، زردی، آسیب به ریشه و رشد کند می‌تواند علائم ناشی از دادن آب کم یا زیاد به گیاهان و یا آبیاری در روزهای سرد باشد. زرد شدن انتهای میوه‌ی خیار گاهی در اثر آبیاری نامناسب است. البته زمانی که خاک سرد است و یا حاوی کودهای حیوانی با کیفیت پایین باشد این حالت ایجاد می‌شود. آبیاری نامنظم نیز موجب پژمردگی شده که در صورت تداوم، مرگ گیاه را به همراه دارد. آبیاری در گلخانه باید به‌طور منظم انجام گیرد.

مرگ ریشه در خیار

مرگ ریشه اختلالی است که به‌ویژه در سیستم پرورش خیار به‌صورت NFT دیده می‌شود. علائم به‌صورت ناگهانی ظاهر می‌شود، بدین صورت که گیاه اضمحلال یافته و ریشه‌ها کاملا خرد شده، بافت‌ها تجزیه شده و در محلول غذایی روان شناور می‌شود. اعتقاد بر این است که هیچ میکروارگانیسمی در ایجاد بیماری نقش نداشته، بلکه عدم تعادل تغذیه‌ای در گیاه به‌ وجود می‌آید که ناشی از انحراف مواد غذایی ریشه به‌طرف میوه‌های در حال رشد می‌باشد، البته نبود اکسیژن کافی در محلول غذایی یکی دیگر از عوامل است. مرگ ریشه تا حدودی در محیط کشت راک وول (پشم سنگ) و در خاک‌هایی که زهکش مناسب ندارند اتفاق می‌افتد، اما معمولا این مسأله از چشم دور می‌ماند. در این محیط کشت، اضمحلال گیاه روی نمی‌دهد اما راندمان محصول پایین می‌آید. جهت مدیریت این بیماری بررسی مکرر و دقیق عناصر غذایی در سیستم NFT ضروری بوده که به‌وسیله‌ی کامپیوتر بهتر انجام می‌گیرد. ممکن است در اثر ورود آب با فشار شدید به داخل مخزن غذایی، بیش‌تر اکسیژن موجود در آب حل نشود و یک نوع کمبود اکسیژن ایجاد گردد. از پرثمر شدن گیاه به دلیل اینکه باعث ناهماهنگی رشد ریشه و ساقه می‌شود، باید اجتناب نمود.

تلخی میوه خیار

عوامل زیادی از قبیل افزایش ناگهانی دما، رطوبت زیاد خاک، هرس شدید و یک‌باره‌ی بوته‌ها، انجام تلقیح در ارقام پارتنوکارپ و نیز به‌کارگیری نامناسب سموم و کودها در بروز این عارضه تاثیر دارند. جهت مدیریت این بیماری می‌توان به انجام دوره‌های منظم آبیاری به‌طوری که با تنش خشکی مواجه نشود و کاشت خیار در مناطقی که نوسانات حرارتی کم باشد اشاره کرد.

کج شدن میوه خیار

این عارضه ناشی از بروز تنش‌هایی از قبیل تنش‌های حرارتی، رطوبتی و تغذیه‌ای می‌باشد. میوه به شکل نیم دایره درآمده و بازارپسندی آن‌ها تا حدی کاهش می‌یابد. تنظیم دما و رطوبت گلخانه و نیز تغذیه‌ی مطلوب گیاه در جلوگیری از این عارضه موثر است.

ریزش گل خیار

ریزش گل در خیار از عمده مشکلاتی است که در پاییز و زمستان رخ می دهد و از عوامل بروز آن می توان به درجه حرارت نامناسب، کاهش شدت و مقدار نور روزانه و وجود روزهای ابری و در مجموع کاهش میزان فتوسنتز در گیاه اشاره کرد. مصرف بیش از حد کوهای ازتی و آبیاری زیاد می توانند در ریزش گل ها دخیل باشند.

سقط میوه خیار

سقط میوه در خیار معمول است. گاهی گل ها پژمرده شده و میوه های نابالغ با طول 5-3 سانتی متر زرد و قهوه ای می گردند. اگر گیاهان در زمان باردهی سنگین با خشکی، شوری، آبیاری اضافی، دمای زیاد و تغذیه نامناسب مواجه شوند سقط میوه افزایش می یابد.

علائم اختلالات عناصر غذایی در خیار
ازت: علائم اولیه‌ی کمبود ازت به‌صورت متوقف شدن رشد برگ‌ها و رنگ‌پریدگی قسمت‌هایی از برگ به‌ویژه در ناحیه‌ی رگبرگ‌ها به رنگ سبز متمایل به زرد می‌باشد. در حالت‌های شدید کمبود، کلروفیل از بین می‌رود. ساقه نازک، سخت و فیبری می‌شود، میوه رنگ‌پریده بوده و در قسمت گلگاه پر نمی‌شود. یکی از دلایل عمده‌ی کاهش محصول به‌ویژه در شرایط آبیاری زیاد، نبود ازت کافی می‌باشد. کاربرد بیش از اندازه‌ی کودهای حیوانی، ازت را از دسترس گیاه خارج می‌کند که البته این حالت موقتی می‌باشد. بر اساس توصیه‌ی کودی مناسب، این کمبود رفع می‌شود.

فسفر: کمبود فسفر معمولا در خاک‌های اسیدی بعد از چند سال بهره‌وری بیش از حد از زمین اتفاق می‌افتد. ساقه‌ها باریک و چوبی شده و رشد گیاه محدود می‌شود، رنگ برگ‌ها به سبز تیره تبدیل شده و در قسمت زیرین برگ لکه‌های خاکستری به وجود می‌آید، ریشه‌ها فیبری و دارای رشد ضعیف بوده و رسیدن میوه به تاخیر میافتد. بر اساس توصیه‌ی کودی مناسب، این کمبود رفع می‌شود.

کلسیم: کمبود کلسیم به‌جز در خاک‌های شور، خاک‌های با کلسیم پایین و در خاک‌هایی با مصرف طولانی‌مدتِ کودهای زود حل شونده با درصد کلسیم پایین غالبا مسئله‌ساز نیست. به دلیل اینکه این عنصر به آسانی در گیاه قابل انتقال نیست، قسمت‌های انتهایی گیاه تاثیرپذیر هستند. برگ‌های بالایی جوان‌تر رنگ‌پریده، ضعیف و نرم بوده و قسمت گلگاه میوه کم‌تر رشد کرده و به‌طور کلی رشد کند می‌شود. بر اساس توصیه‌ی کودی مناسب، این کمبود رفع می‌شود.

پتاسیم: گیاهانی که با کمبود پتاسیم مواجه می‌شوند کم‌رشد بوده و معمولا نسبت به بیماری‌ها حساس‌تر هستند. زمانی که مسمومیت نیتروژن نیز در گیاه ایجاد شود، قسمت‌های مختلف برگ به رنگ آبی تیره درمی‌آید. به عبارت دیگر برگ‌ها در ابتدا در قسمت بین رگبرگی به رنگ زرد تا برنزه بوده و سپس تمام سطح برگ را در برمی‌گیرد. حاشیه‌ی برگ‌ها خشک شده و میوه در قسمت گلگاه کوچک مانده و قسمت انتهایی ساقه بدون رشد می‌ماند. بر اساس توصیه‌ی کودی مناسب، این کمبود رفع می‌شود.

منیزیم: علائم این کمبود با ویروس زردی دروغین چغندر اشتباه گرفته می‌شود. کمبود منیزیم در خاک‌های با بهره‌وری بیش از حد به‌ویژه در خاک‌های شنی معمول است، علائم بعد از به‌کار بردن کودهای پتاسیم یا نمک‌های سدیم ظاهر می‌شود، برگ‌های مسن‌تر در بین رگبرگ‌ها به رنگ زرد درمی‌آیند. بر اساس توصیه‌ی کودی مناسب، این کمبود رفع می‌شود.

منگنز: قابلیت دسترسی منگنز برای گیاه غالبا به‌وسیله‌ی PH خاک و شکل منگنز موجود در خاک تعیین می‌شود. کمبود این عنصر محدود به خاک‌های آهکی یا خیلی آهکی یا خاک‌های اسیدی و شنی با آب‌شویی بالا می‌باشد. علائم کمبود در خیار به‌صورت نواحی زرد روشن بین رگبرگ‌های سبز می‌باشد، هم‌چنین جوانه‌های انتهایی زرد می‌شوند. بر اساس توصیه‌ی کودی مناسب، این کمبود رفع می‌شود.

مولیبدن: برخلاف سایر عناصر، مولیبدن قابل دسترس با بالا رفتن PH خاک افزایش می‌یابد. کمبود اغلب در خاک‌های اسیدی، شنی و در خاک‌های با PH خنثی ایجاد می‌شود. علائم اولیه مشابه علائم کمبود نیتروژن می‌باشد. در مراحل بعدی برگ‌ها دارای نواحی با لکه‌های بین رگبرگی، پف‎کرده و خشک‌شده می‌باشند. برگ‌ها فنجانی و تاول‌زده بوده، برگ‌های جوان‌تر پیچ‌خورده و بدشکل می‌شوند. بر اساس توصیه‌ی کودی مناسب، این کمبود رفع می‌شود.

آهن: این نوع کمبود در خاک‌های آهکی، قلیایی و دارای زهکشی ضعیف دیده می‌شود. زردی بین رگبرگ‌ها ابتدا در برگ‌های جوان و سپس در تمام برگ‌ها دیده می‌شود، ولی رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند. بر اساس توصیه‌ی کودی مناسب، این کمبود رفع می‌شود.

بر: بدشکلی و پیچیدگی برگ‌های جدید از علائم اصلی کمبود می‌باشند. نوار پهن زردرنگی در لبه‌ی برگ‌های مسن ایجاد می‌شود، میوه‌های تازه تشکیل شده ممکن است از بین بروند یا نارس بمانند، روی میوه‌های رسیده لکه‌های زرد طولی بروز می‌نمایند که به‌تدریج خشک شده و بافت چوب‌پنبه‌ای در سطح میوه ایجاد می‌شود. بر اساس توصیه‌ی کودی مناسب، این کمبود رفع می‌شود.

روی: روی در تشکیل بعضی از آنزیم‌ها دخالت دارد. در اثر این کمبود لکه‌های بین رگبرگی روشن در تمام برگ‌ها دیده می‌شوند و برگ‌ها به‌تدریج زردرنگ می‌گردند و فاصله‌ی بین گره‌ها در قسمت بالایی بوته کاهش می‌یابد. بر اساس توصیه‌ی کودی مناسب، این کمبود رفع می‌شود.

مس: نقش مس کنترل و سنتز چند نوع آنزيم مختلـف در گيـاه اسـت. در اثر این کمبود برگ‌ها کوچک مانده، برنزه شده و در قسمت نوک دچار سوختگی می‌شوند، بوته‌ها کوتاه مانده و گل‌دهی نیز کاهش می‌یابد. بر اساس توصیه‌ی کودی مناسب، این کمبود رفع می‌شود.

شوری: خیارهایی که بلافاصله در خاک‌های تیمار شده با حرارت یا خاک زهکشی نشده کشت می‌شوند غلظت بالایی از نمک‌های معدنی را تحمل می‌کنند. این نمک‌ها به ریشه خسارت وارد می‌کنند که نتیجه‌ی آن رشد ضعیف و کوچک بودن گلگاه می‌باشد. علاوه بر این گیاه به کاربرد کود در مراحل بعدی عکس‌العمل نشان نمی‌دهد، به همین دلیل بایستی نمونه‌ای از خاک را به آزمایشگاه فرستاده تا با توجه به میزان نمک در خاک، تغذیه صورت ‌گیرد. به‌طور کلی باید از مصرف نیترات پتاسیم، نیترات کلسیم، فسفات آلومینیوم، کودهای با تجزیه‌پذیری بالا و کودهایی که سطح نمک را سریعا بالا می‌برند اجتناب نمود. در گلخانه در طی فصل رشد باید دو الی سه بار نمونه‌گیری خاک صورت گیرد تا از مصرف صحیح کودها اطمینان حاصل نمود.

آفات مهم خیار گلخانه ای
شته ها (Aphid): شته ها از مهم ترین آفات گلخانه ها هستند که تهدیدی جدی برای خیار گلخانه ای محسوب می شوند. در ابتدای چرخه زندگی این حشرات ماده موسس قرار دارد. این حشره ماده می تواند چندین نسل را بدون جفت گیری به وجود آورد. پس از گذشت مدتی تعداد شته ها به میزان زیادی افزایش می یابد. در این بین حشرات بالداری به وجود آمده اند که می توانند با پرواز تمام گلخانه یا حتی گلخانه های دیگر را نیز به تصرف خود در آورند. اما شته ها چگونه به گیاه خسارت وارد می کنند؟ این حشرات شیره گیاه را می مکند و هنگامی که تعداد زیادی شته این عمل را انجام دهند گیاه به تدریج ضعیف می شود و توانایی رشد آن هم کم می شود که این پدیده مستقیماً روی میزان محصول به دست آمده اثر می گذارد. از طرف دیگر شته با انتقال عوامل بیماری زای گیاهی و نیز ترشح ماده ای چسبناک از انتهای بدن خود به نام عسلک که محیط مناسبی برای رشد انواع قارچ ها فراهم می آورد نیز به گیاه آسیب وارد می کند. عسلک ترشح شده مورچه ها را نیز به سوی خود جلب می کند و باعث می شود که مورچه ها گاهی خود، تخم شته ها را به گلخانه وارد کنند تا بعد از تکثیر شته، مورچه از شیره آن استفاده کند. لذا در بعضی موارد از شته ها به عنوان گاو مورچه ها نام برده می شود چرا که مورچه ها عسلک شته ها را می دوشند و به مصرف تغذیه خود می رسانند. برای مبارزه با شته ها یکی از مهم ترین راه ها مبارزه با مورچه ها است. از طرف دیگر مبارزه با علف های هرز محیط گلخانه که می توانند به عنوان پناهگاهی برای شته ها به شمار روند، استفاده از کفشدوزک هفت نقطه ای که از شته ها تغذیه می کنند و نیز به کار گیری نوارهای زردرنگ چسبنده که این حشرات را به خود جلب می کنند و پس از نشستن حشره روی آن به آن چسبیده و نابود می شوند، موثر خواهند بود. به عنوان آخرین راه مبارزه با شته ها و دیگر آفات گلخانه ها از سموم شیمیایی نیز استفاده می شود.

مگس های سفید (Fly white): در ابتدا باید یادآور شد که مگس های سفید اصلاً مگس نیستند ولی به این نام شهرت دارند. این حشرات خرطوم نسبتاً بلندی دارند و مانند شته ها می توانند از شیره گیاه تغذیه کنند و از این طریق و نیز از طریق انتقال عوامل بیماری زای گیاهی خسارت خود را به خیار گلخانه ای وارد کنند. این مگس های سفید دارای گردسفیدی روی بال های خود هستند و به این دلیل است که سفید به نظر می رسند. حشراتی که از تخم به وجود می آیند و پوره سن اول نامیده می شوند متحرکند. این مرحله به راحتی امکان گسترش این آفت را فراهم می کند زیرا به دلیل سبکی به راحتی به وسیله باد و عوامل دیگر جا به جا شده و سبب گسترش حشره در گلخانه ها می شوند. پوره های سنین بعدی ثابت هستند و پس از مدتی به حشره ای بدون بال تبدیل می شوند که بال نیز در مراحل بعد ظاهر می شود. مبارزه با این آفت با استفاده از قارچ های حشره کش مثل مایکوتال و یا استفاده از زنبور پارازیت Encarsia Formosa و نیز گونه های مشابه انجام می گیرد.

تریپس ها (Thrips): حشرات کوچکی هستند که برخی بالدار و برخی بدون بال هستند به این راسته از حشرات به دلیل داشتن ریشک هایی در روی بال «بال ریشکداران» گفته می شود. پنجه پای تریپ ها به جای ناخن، بادکش دارد که برای چسبیدن به گیاه به کار می رود. این حشرات نیز از شیره گیاهان و از جمله خیار گلخانه ای تغذیه می کنند. البته معمولاً خسارت چندان بالایی به جای نمی گذارند مگر در مواردی که تعداد آنها در گلخانه بسیار زیاد شود.

پروانه مینوز (Leaf miner): گاهی در روی گیاه خیار گونه هایی از پروانه های خانواده Lyonetiidae که پروانه ها یا شب پره های مینوز نامیده می شوند هم فعالیت می کنند تخم های این پروانه ها اغلب در سطح زیرین برگ گذارده می شود و لارو خارج شده از آن وارد بافت داخلی برگ شده و تغذیه می کند. به تدریج با ادامه تغذیه این حشره اشکالی در برگ به وجود می آید که در حقیقت مسیر حرکت و تغذیه حشره درون برگ را نشان می دهد.

بیماری های مهم در خیار گلخانه ای

سفیدک دروغین (Downy mildew)

عامل بیماری : قارچ پرونوسپورا pseudoperonospora cubensis بیشترین خسارت را به گلخانه داران وارد می کند و حداقل به مدت یکماه تولید خیار متوقف می شود در بین گلخانه داران به بیماری سرخی معروف است در هوای گرم و مرطوب گلخانه چنانچه بوته ها تحت تنش هوای گرم در روز و هوای سرد در شب قرار بگیرند بوته ها سریعاً آلوده می شوند . آلودگی ابتدا روی برگها با ایجاد لکه های چند ضلعی سبز کمرنگ ظاهر می شود و آلودگی توسط تهویه و ابزار و ادوات و کارگران در بین ردیفها انتشار یافته بعد از چند روز لکه ها به زردی گراییده و قهوه ای و خشک می شود و بوته از حالت رشد و تولید طبیعی خارج می شود در اثر رطوبت بالا و دمای زیاد گلخانه و کم شدن مقاومت گیاه در اثر کمبود عناصر غذایی قارچ ایجاد و گسترش می یابد . در اثر رطوبت در سطح پایینی برگها کپک خاکستری متمایل به بنفش ظاهر شده و سبب سقط گلها و خشک شدن برگها می شود .

علایم : در سطح بالای برگ لکه های روغنی و زاویه دار زرد و قهوه ای به قطر 1 تا 2 سانتی متر در اثر پیشرفت بیماری در زیر برگ نیز لکه های ارغوانی یا بنفش ایجاد می شود حاشیه برگ ها خشک شده و به سمت بالا می رود.

شرایط ایجاد بیماری :

– در آب و هوای گرم و مرطوب

– در صورت وجود آب روی شاخ و برگ توسط مه، شبنم و…

– تحت تنش دما ( روز های گرم و شب های سرد )

– رطوبت بالا (95 درصد) به مدت طولانی

– فقر عناصر غذایی ( پتاس،روی،مس و منیزیم)

– در گلخانه ها با پوشش پلاستیکی بسیار شایع است.

کنترل بیماری:

– ایجاد تهویه مناسب جهت کاهش رطوبت و دما

– وجود تشتک آهک یا اسفنج آغشته به آهک در ورودی گلخانه جهت ضد عفونی

– هرس برگ های آلوده و معدوم کردن آنها

– استفاده از برنامه سمپاشی منظم با سموم مسی، کاپتان، بنومیل، دودین، زینب،مانکوزب و…

سفیدک حقیقی یا پودری (Powdery mildew)

عامل بیماری: اسفاروتکاErysiphe cichoracearum – Sphaerotheca fuliginea

شرایط ایجاد بیماری:

– آب و هوای مرطوب و خنک

– شرایط ازدحام زیاد گیاه ،سایه اندازی زیاد(نور کم)،زیادی آب و کود

– در شرایط رشد کند گیاه ،این بیماری ایجاد می شود.

– به ویژه در شب سرد و مرطوب این بیماری ایجاد می شود.

علایم:

– لکه های کوچک و مدور و سفید رنگ در اندازه های مختلف ایجاد میگردد

– آلودگی از برگ های پایین آغاز به سمت بالا پیشرفت می کنند.

– بافت نرم و نخ مانند سفید رنگ روی برگ پخش می باشد.

– برگ های آلوده تر زرد یا قهوه ای شده و خشک میگردند.

– پودر سفید رنگ بر روی ساقه و دمبرگ هم دیده می شود.

آنتراکنوز (Anthracnose)

عامل بیماری: Colletotrichum lagenarium

شرایط ایجاد بیماری:

– در شرایط مرطوب و دمای بین 21تا27 درجه سانتی گراد دیده می شود.

– آبیاری بارانی عامل اصلی انتشار بیماری است.

علایم:

– ابتدا لکه های به رنگ سبز مات ظاهر می شود و سپس به رنگ قهوه ای مایل به قرمز با حاشیه زرد که 1 سانتی متر وسعت دارد.

– لکه ها بیشتر در حاشیه رگبرگ ها است.

– زخم ها روی دمبرگ و ساقه دراز،سطحی و زرد مایل به قهوه ای می باشد.

– در مرکز زخم اجسام ریز سیاه رنگ وجود دارد.

– در میوه ها زخم ها به صورت لکه های سبز رنگ پریده که سریع بزرگ شده و عمیق و فرورفته می شوند.

کنترل :

– رعایت بهداشت گلخانه ( قارچ روی خاک، چوب،کاه و… زنده می ماند)

– تیمار بذر با مواد شیمیایی ( بیماری با بذر منتقل می شود)

– سمپاشی منتظم با سموم زینب و فربام

گموز خیار (جرب) – Scab

عامل بیماری: Cladosporium cucumerinum

علایم: نقاط قهوه ای رنگ با حاشیه زرد رنگ روی برگ ظاهر می شود. میوه های کوچک دارای لکه های آبسوخته کمی فرو رفته می باشد.گاهی از این لکه ها ماده صمغی قهو ه ای رنگ تراوش می کند و به صورت دانه های قهوه ای خشک می شوند.

شرایط ایجاد بیماری:

– آب و هوای سرد (5 تا 15درجه) و مرطوب

– هوای راکد و تهویه نا مناسب

کنترل :

– استفاده از ارقام مقاوم

– حفظ دمای گلخانه در حدود 27 درجه و چند روز خشک نگه داشتن شاخ و برگ

– زهکشی مناسب خاک

پژمردگی باکتریایی (Bacterial wilt)

عامل بیماری : باکتری Erwinia tracheiphila

شرایط ایجاد بیماری : سوسک خیار حامل این باکتری می باشد و آن را وارد سیستم آوندی گیاه می کنند.

علایم :

– آلودگی روی 1 یا 2 برگ به صورت لکه های سبز تیره می باشد.\r\n- برگ های آلوده بلافاصله پژمرده می شود.

کنترل:

– استفاده از ارقام دیر گل

– از بین بردن سوسک خیار

روش شناسایی آلودگی باکتریایی: عرض ساقه را برش داده و زمانی که دو قسمت برش خورده به آرامی از همدیگر جدا می شوند ، یک ماده شیری رنگ که گاهی چسبنده نیز می باشد به صورت تار هایی بین دو مقطع ساقه تراوش می کنند.

بوته میری (Damping off)

عامل بیماری: قارچ های خاکزی

شرایط: سرما،رطوبت، خاک ضدعفونی نشده

کنترل:

– استفاده از بذور تیمار شده با بنومیل و تیرام

– ظروف نشا را روی خاک نگذارید

– دمای آب ابیاری 17تا 18 درجه مناسب است

– تهویه مناسب گلخانه و عدم فشردگی ذرات خاک

ویروس موزاییک خیار (Cucumber Mosaic Virus – (CMV

علایم: در گیاهان 6 تا 8 هفته ای دیده می شود :

– لکه های کم رنگ(شبیه موزاییک) در برگ ها دیده می شود.

– برگ ها بدشکل شده و رشد گیاه متوقف می شود.